॥ दशक अठरावा : बहुजिनसी॥ १८॥
|| daśaka aṭharāvā : bahujinasī || 18||

समास पहिला      :      बहुदेवस्थाननाम
samāsa pahilā      :      bahudevasthānanāma

॥ श्रीराम॥
|| śrīrāma ||

तुज नमूं गजवदना। तुझा महिमा कळेना।
विद्या बुद्धि देसी जना। लाहानथोरांसी॥ १॥
tuja namūṁ gajavadanā | tujhā mahimā kaḻenā |
vidyā buddhi desī janā | lāhānathorāṁsī || 1||

तुज नमूं सरस्वती। च्यारी वाचा तुझेन स्फूर्ती।
तुझें निजरूप जाणती। ऐसे थोडे॥ २॥
tuja namūṁ sarasvatī | cyārī vācā tujhena sphūrtī |
tujheṁ nijarūpa jāṇatī | aise thoḍe || 2||

धन्य धन्य चतुरानना। तां केली सृष्टीरचना।
वेद शास्त्रें भेद नाना। प्रगट केले॥ ३॥
dhanya dhanya caturānanā | tāṁ kelī sṛṣṭīracanā |
veda śāstreṁ bheda nānā | pragaṭa kele || 3||

धन्य विष्णु पाळण करिसी। येकांशें सकळ जीवांसी।
वाढविसी वर्तविसी। जाणजाणों॥ ४॥
dhanya viṣṇu pāḻaṇa karisī | yekāṁśeṁ sakaḻa jīvāṁsī |
vāḍhavisī vartavisī | jāṇajāṇoṁ || 4||

धन्य धन्य भोळाशंकर। जयाच्या देण्यास नाहीं पार।
रामनाम निरंतर। जपत आहे॥ ५॥
dhanya dhanya bhoḻāśaṁkara | jayācyā deṇyāsa nāhīṁ pāra |
rāmanāma niraṁtara | japata āhe || 5||

धन्य धन्य इंद्रदेव। सकळ देवांचाहि देव।
इंद्रलोकींचें वैभव। काये म्हणौनि सांगावें॥ ६॥
dhanya dhanya iṁdradeva | sakaḻa devāṁcāhi deva |
iṁdralokīṁceṁ vaibhava | kāye mhaṇauni sāṁgāveṁ || 6||

धन्य धन्य येमधर्म। सकळ जाणती धर्माधर्म।
प्राणीमात्राचें वर्म। ठाईं पाडिती॥ ७॥
dhanya dhanya yemadharma | sakaḻa jāṇatī dharmādharma |
prāṇīmātrāceṁ varma | ṭhāīṁ pāḍitī || 7||

वेंकटेंसीं महिमा किती। भले उभ्यां अन्न खाती।
वडे धिरडीं स्वाद घेती। आतळस आपालांचा॥ ८॥
veṁkaṭeṁsīṁ mahimā kitī | bhale ubhyāṁ anna khātī |
vaḍe dhiraḍīṁ svāda ghetī | ātaḻasa āpālāṁcā || 8||

धन्य तूं वो बनशंकरी। उदंड शाखांचिया हारी।
विवरविवरों भोजन करी। ऐसा कैंचा॥ ९॥
dhanya tūṁ vo banaśaṁkarī | udaṁḍa śākhāṁciyā hārī |
vivaravivaroṁ bhojana karī | aisā kaiṁcā || 9||

धन्य भीम गोलांगुळा। कोरवड्यांच्या उदंड माळा।
दहि वडे खातां सकळां। समाधान होये॥ १०॥
dhanya bhīma golāṁguḻā | koravaḍyāṁcyā udaṁḍa māḻā |
dahi vaḍe khātāṁ sakaḻāṁ | samādhāna hoye || 10||

धन्य तूं खंडेराया। भंडारें होये पिंवळी काया।
कांदेभरीत रोटगे खाया। सिद्ध होती॥ ११॥
dhanya tūṁ khaṁḍerāyā | bhaṁḍāreṁ hoye piṁvaḻī kāyā |
kāṁdebharīta roṭage khāyā | siddha hotī || 11||

धन्य तुळजाभोवानी। भक्तां प्रसन्न होते जनीं।
गुणवैभवास गणी। ऐसा कैंचा॥ १२॥
dhanya tuḻajābhovānī | bhaktāṁ prasanna hote janīṁ |
guṇavaibhavāsa gaṇī | aisā kaiṁcā || 12||

धन्य धन्य पांडुरंग। अखंड कथेचा होतो धिंग।
तानमानें रागरंग। नाना प्रकारीं॥ १३॥
dhanya dhanya pāṁḍuraṁga | akhaṁḍa kathecā hoto dhiṁga |
tānamāneṁ rāgaraṁga | nānā prakārīṁ || 13||

धन्य तूं गा क्षत्रपाळा। उदंड जना लाविला चाळा।
भावें भक्ति करितां फळा। वेळ नाहीं॥ १४॥
dhanya tūṁ gā kṣatrapāḻā | udaṁḍa janā lāvilā cāḻā |
bhāveṁ bhakti karitāṁ phaḻā | veḻa nāhīṁ || 14||

रामकृष्णादिक अवतार। त्यांचा महिमा अपार।
उपासनेस बहुत नर। तत्पर जाले॥ १५॥
rāmakṛṣṇādika avatāra | tyāṁcā mahimā apāra |
upāsanesa bahuta nara | tatpara jāle || 15||

सकळ देवांचे मूळ। तो हा अंतरात्माचि केवळ।
भूमंडळीं भोग सकळ। त्यासीच घडे॥ १६॥
sakaḻa devāṁce mūḻa | to hā aṁtarātmāci kevaḻa |
bhūmaṁḍaḻīṁ bhoga sakaḻa | tyāsīca ghaḍe || 16||

नाना देव होऊन बैसला। नाना शक्तिरूपें जाला।
भोक्ता सकळ वैभवाला। तोचि येक॥ १७॥
nānā deva hoūna baisalā | nānā śaktirūpeṁ jālā |
bhoktā sakaḻa vaibhavālā | toci yeka || 17||

याचा पाहावा विचार। उदंड लांबला जोजार।
होती जाती देव नर। किती म्हणोनि॥ १८॥
yācā pāhāvā vicāra | udaṁḍa lāṁbalā jojāra |
hotī jātī deva nara | kitī mhaṇoni || 18||

कीर्ति आणि अपकीर्ति। उदंड निंदा उदंड स्तुती।
सर्वत्रांची भोगप्राप्ती। अंतरात्म्यासीच घडे॥ १९॥
kīrti āṇi apakīrti | udaṁḍa niṁdā udaṁḍa stutī |
sarvatrāṁcī bhogaprāptī | aṁtarātmyāsīca ghaḍe || 19||

कोण देहीं काये करितो। कोण देहीं काये भोगितो।
भोगी त्यागी वीतरागी तो। येकचि आत्मा॥ २०॥
koṇa dehīṁ kāye karito | koṇa dehīṁ kāye bhogito |
bhogī tyāgī vītarāgī to | yekaci ātmā || 20||

प्राणी साभिमानें भुलले। देह्याकडे पाहात गेले।
मुख्य अंतरात्म्यास चुकलें। अंतरीं असोनी॥ २१॥
prāṇī sābhimāneṁ bhulale | dehyākaḍe pāhāta gele |
mukhya aṁtarātmyāsa cukaleṁ | aṁtarīṁ asonī || 21||

आरे या आत्मयाची चळवळ पाहे। ऐसा भूमंडळीं कोण आहे।
अगाध पुण्यें अनुसंधान राहे। कांहींयेक॥ २२॥
āre yā ātmayācī caḻavaḻa pāhe | aisā bhūmaṁḍaḻīṁ koṇa āhe |
agādha puṇyeṁ anusaṁdhāna rāhe | kāṁhīṁyeka || 22||

त्या अनुसंधानासरिसें। जळोनी जाईजे किल्मिषें।
अंतरनिष्ठ ज्ञानी ऐसे। विवरोन पाहाती॥ २३॥
tyā anusaṁdhānāsariseṁ | jaḻonī jāīje kilmiṣeṁ |
aṁtaraniṣṭha jñānī aise | vivarona pāhātī || 23||

अंतरनिष्ठ तितुके तरले। अंतरभ्रष्ट तितुके बुडाले।
बाह्यात्कारें भरंगळले। लोकाचारें॥ २४॥
aṁtaraniṣṭha tituke tarale | aṁtarabhraṣṭa tituke buḍāle |
bāhyātkāreṁ bharaṁgaḻale | lokācāreṁ || 24||

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
बहुदेवस्थाननिरूपणनाम समास पहिला॥ १॥ १८.१
iti śrīdāsabodhe guruśiṣyasaṁvāde
bahudevasthānanirūpaṇanāma samāsa pahilā || 1|| 18.1

समास दुसरा      :      सर्वज्ञसंगनिरूपण
samāsa dusarā      :      sarvajñasaṁganirūpaṇa

॥ श्रीरामसमर्थ॥
|| śrīrāmasamartha ||

नेणपणें जालें तें जालें। जालें तें होऊन गेलें।
जाणतेपणें वर्तलें। पाहिजे नेमस्त॥ १॥
neṇapaṇeṁ jāleṁ teṁ jāleṁ | jāleṁ teṁ hoūna geleṁ |
jāṇatepaṇeṁ vartaleṁ | pāhije nemasta || 1||

जाणत्याची संगती धरावी। जाणत्याची सेवा करावी।
जाणत्याची सद्‍बुद्धि घ्यावी। हळुहळु॥ २॥
jāṇatyācī saṁgatī dharāvī | jāṇatyācī sevā karāvī |
jāṇatyācī sadbuddhi ghyāvī | haḻuhaḻu || 2||

जाणत्यापासीं लेहों सिकावें। जाणत्यापासीं वाचूं सिकावें।
जाणत्यापासीं पुसावें। सकळ कांहीं॥ ३॥
jāṇatyāpāsīṁ lehoṁ sikāveṁ | jāṇatyāpāsīṁ vācūṁ sikāveṁ |
jāṇatyāpāsīṁ pusāveṁ | sakaḻa kāṁhīṁ || 3||

जाणत्यास करावा उपकार। जाणत्यास झिजवावें शरीर।
जाणत्याचा पाहावा विचार। कैसा आहे॥ ४॥
jāṇatyāsa karāvā upakāra | jāṇatyāsa jhijavāveṁ śarīra |
jāṇatyācā pāhāvā vicāra | kaisā āhe || 4||

जाणत्याचे संगतीनें भजावें। जाणत्याचे संगतीनें झिजावें।
जाणत्याचे संगतीनें रिझावें। विवरविवरों॥ ५॥
jāṇatyāce saṁgatīneṁ bhajāveṁ | jāṇatyāce saṁgatīneṁ jhijāveṁ |
jāṇatyāce saṁgatīneṁ rijhāveṁ | vivaravivaroṁ || 5||

जाणत्याचे गावें गाणें। जाणत्यापासीं वाजवणें।
नाना आळाप सिकणें। जाणत्यापासीं॥ ६॥
jāṇatyāce gāveṁ gāṇeṁ | jāṇatyāpāsīṁ vājavaṇeṁ |
nānā āḻāpa sikaṇeṁ | jāṇatyāpāsīṁ || 6||

जाणत्याचे कासेसी लागावें। जाणत्याचें औषध घ्यावें।
जाणतां सांगेल तें करावें। पथ्य आधीं॥ ७॥
jāṇatyāce kāsesī lāgāveṁ | jāṇatyāceṁ auṣadha ghyāveṁ |
jāṇatāṁ sāṁgela teṁ karāveṁ | pathya ādhīṁ || 7||

जाणत्यापासीं परीक्षा सिकणें। जाणत्यापासीं तालिम करणें।
जाणत्यापासीं पोहणें। अभ्यासावें॥ ८॥
jāṇatyāpāsīṁ parīkṣā sikaṇeṁ | jāṇatyāpāsīṁ tālima karaṇeṁ |
jāṇatyāpāsīṁ pohaṇeṁ | abhyāsāveṁ || 8||

जाणता बोलेले तैसें बोलावें। जाणता सांगेल तैसें चालावें।
जाणत्याचें ध्यान घ्यावें। नाना प्रकरीं॥ ९॥
jāṇatā bolele taiseṁ bolāveṁ | jāṇatā sāṁgela taiseṁ cālāveṁ |
jāṇatyāceṁ dhyāna ghyāveṁ | nānā prakarīṁ || 9||

जाणत्याच्या कथा सिकाव्या। जाणत्याच्या युक्ति समजाव्या।
जाणत्याच्या गोष्टी विवराव्या। सकळ कांहीं॥ १०॥
jāṇatyācyā kathā sikāvyā | jāṇatyācyā yukti samajāvyā |
jāṇatyācyā goṣṭī vivarāvyā | sakaḻa kāṁhīṁ || 10||

जाणत्याचे पेंच जाणावे। जाणत्याचे पीळ उकलावे।
जाणता राखेल तैसे राखावे। लोक राजी॥ ११॥
jāṇatyāce peṁca jāṇāve | jāṇatyāce pīḻa ukalāve |
jāṇatā rākhela taise rākhāve | loka rājī || 11||

जाणत्याचे जाणावे प्रसंग। जाणत्याचे घ्यावे रंग।
जाणत्याचे स्फूर्तीचे तरंग। अभ्यासावे॥ १२॥
jāṇatyāce jāṇāve prasaṁga | jāṇatyāce ghyāve raṁga |
jāṇatyāce sphūrtīce taraṁga | abhyāsāve || 12||

जाणत्याचा साक्षेप घ्यावा। जाणत्याचा तर्क जाणावा।
जाणत्याचा उल्लेख समजावा। न बोलतांचि॥ १३॥
jāṇatyācā sākṣepa ghyāvā | jāṇatyācā tarka jāṇāvā |
jāṇatyācā ullekha samajāvā | na bolatāṁci || 13||

जाणत्याचें धूर्तपण। जाणत्याचें राजकारण।
जाणत्याचें निरूपण। ऐकत जावें॥ १४॥
jāṇatyāceṁ dhūrtapaṇa | jāṇatyāceṁ rājakāraṇa |
jāṇatyāceṁ nirūpaṇa | aikata jāveṁ || 14||

जाण्त्याची कवित्वें सिकावीं। गद्यें पद्यें वोळखावी।
माधुर्यवचनें समजावीं। अंतर्यामीं॥ १५॥
jāṇtyācī kavitveṁ sikāvīṁ | gadyeṁ padyeṁ voḻakhāvī |
mādhuryavacaneṁ samajāvīṁ | aṁtaryāmīṁ || 15||

जाणत्याचें पाहावे प्रबंद। जाणत्याचे वचनभेद।
जाणत्याचे नाना संवाद। बरे शोधावे॥ १६॥
jāṇatyāceṁ pāhāve prabaṁda | jāṇatyāce vacanabheda |
jāṇatyāce nānā saṁvāda | bare śodhāve || 16||

जाणत्याची तीक्षणता। जाणत्याची सहिष्णता।
जाणत्याची उदारत। समजोन घ्यावी॥ १७॥
jāṇatyācī tīkṣaṇatā | jāṇatyācī sahiṣṇatā |
jāṇatyācī udārata | samajona ghyāvī || 17||

जाणत्याची नाना कल्पना। जाणत्याची दीर्घ सूचना।
जाणत्याची विवंचना। समजोन घ्यावी॥ १८॥
jāṇatyācī nānā kalpanā | jāṇatyācī dīrgha sūcanā |
jāṇatyācī vivaṁcanā | samajona ghyāvī || 18||

जाणत्याचा काळ सार्थक। जाणत्याचा अध्यात्मविवेक।
जाणत्याचे गुण अनेक। आवघेच घ्यावे॥ १९॥
jāṇatyācā kāḻa sārthaka | jāṇatyācā adhyātmaviveka |
jāṇatyāce guṇa aneka | āvagheca ghyāve || 19||

जाणत्याचा भक्तिमार्ग। जाणत्याचा वैराग्ययोग।
जाणत्याचा अवघा प्रसंग। समजोन घ्यावा॥ २०॥
jāṇatyācā bhaktimārga | jāṇatyācā vairāgyayoga |
jāṇatyācā avaghā prasaṁga | samajona ghyāvā || 20||

जाणत्याचें पाहावें ज्ञान। जाणत्याचें सिकावें ध्यान।
जाणत्याचें सूक्ष्म चिन्ह। समजोन घावें॥ २१॥
jāṇatyāceṁ pāhāveṁ jñāna | jāṇatyāceṁ sikāveṁ dhyāna |
jāṇatyāceṁ sūkṣma cinha | samajona ghāveṁ || 21||

जाणत्याचें अलिप्तपण। जाणत्याचें विदेहलक्षण।
जाणत्याचें ब्रह्मविवरण। समजोन घ्यावें॥ २२॥
jāṇatyāceṁ aliptapaṇa | jāṇatyāceṁ videhalakṣaṇa |
jāṇatyāceṁ brahmavivaraṇa | samajona ghyāveṁ || 22||

जाणत येक अंतरात्मा। त्याचा काये सांगावा महिमा।
विद्याकळागुणसीमा। कोणें करावी॥ २३॥
jāṇata yeka aṁtarātmā | tyācā kāye sāṁgāvā mahimā |
vidyākaḻāguṇasīmā | koṇeṁ karāvī || 23||

परमेश्वरांचे गुणानुवाद। अखंड करावा संवाद।
तेणेंकरितां आनंद। उदंड होतो॥ २४॥
parameśvarāṁce guṇānuvāda | akhaṁḍa karāvā saṁvāda |
teṇeṁkaritāṁ ānaṁda | udaṁḍa hoto || 24||

परमेश्वरें निर्मिलें तें। अखंड दृष्टीस पडतें।
विवरविवरों समजावें तें। विवेकी जनीं॥ २५॥
parameśvareṁ nirmileṁ teṁ | akhaṁḍa dṛṣṭīsa paḍateṁ |
vivaravivaroṁ samajāveṁ teṁ | vivekī janīṁ || 25||

जितुकें कांहीं निर्माण जालें। तितुकें जगदेश्वरें निर्मिलें।
निर्माण वेगळें केलें। पाहिजे आधीं॥ २६॥
jitukeṁ kāṁhīṁ nirmāṇa jāleṁ | titukeṁ jagadeśvareṁ nirmileṁ |
nirmāṇa vegaḻeṁ keleṁ | pāhije ādhīṁ || 26||

तो निर्माण करतो जना। परी पाहों जातां दिसेना।
विवेकबळें अनुमाना। आणीत जावा॥ २७॥
to nirmāṇa karato janā | parī pāhoṁ jātāṁ disenā |
vivekabaḻeṁ anumānā | āṇīta jāvā || 27||

त्याचें अखंड लागतां ध्यान। कृपाळुपणें देतो आशन।
सर्वकाळ संभाषण। तदांशेंचि करावें॥ २८॥
tyāceṁ akhaṁḍa lāgatāṁ dhyāna | kṛpāḻupaṇeṁ deto āśana |
sarvakāḻa saṁbhāṣaṇa | tadāṁśeṁci karāveṁ || 28||

ध्यान धरीना तो अभक्त। ध्यान धरील तो भक्त।
संसारापासुनी मुक्त। भक्तांस करी॥ २९॥
dhyāna dharīnā to abhakta | dhyāna dharīla to bhakta |
saṁsārāpāsunī mukta | bhaktāṁsa karī || 29||

उपासनेचे सेवटीं। देवां भक्तां अखंड भेटी।
अवुभवी जाणेल गोष्टी। प्रत्ययाची॥ ३०॥
upāsanece sevaṭīṁ | devāṁ bhaktāṁ akhaṁḍa bheṭī |
avubhavī jāṇela goṣṭī | pratyayācī || 30||

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
सर्वज्ञ्संगनिरूपणनाम समास दुसरा॥ २॥ १८.२
iti śrīdāsabodhe guruśiṣyasaṁvāde
sarvajñsaṁganirūpaṇanāma samāsa dusarā || 2|| 18.2

समास तिसरा      :      निस्पृहशिकवण
samāsa tisarā      :      nispṛhaśikavaṇa

॥ श्रीराम॥
|| śrīrāma ||

दुल्लभ शरीरीं दुल्लभ आयुष्य। याचा करूं नये नास।
दास म्हणे सावकास। विवेक करावा॥ १॥
dullabha śarīrīṁ dullabha āyuṣya | yācā karūṁ naye nāsa |
dāsa mhaṇe sāvakāsa | viveka karāvā || 1||

न पाहातां उत्तम विवेक। अवघा होतो अविवेक।
अविवेकें प्राणी रंक। ऐसा दिसे॥ २॥
na pāhātāṁ uttama viveka | avaghā hoto aviveka |
avivekeṁ prāṇī raṁka | aisā dise || 2||

हें आपलें आपण केलें। आळसें उदास नागविलें।
वाईट संगतीनें बुडविलें। देखत देखतां॥ ३॥
heṁ āpaleṁ āpaṇa keleṁ | āḻaseṁ udāsa nāgavileṁ |
vāīṭa saṁgatīneṁ buḍavileṁ | dekhata dekhatāṁ || 3||

मूर्खपणाचा अभ्यास जाला। बाष्कळपणें घातला घाला।
काम चांडाळा उठिला। तरुणपणीं॥ ४॥
mūrkhapaṇācā abhyāsa jālā | bāṣkaḻapaṇeṁ ghātalā ghālā |
kāma cāṁḍāḻā uṭhilā | taruṇapaṇīṁ || 4||

मूर्ख आळसी आणि तरुणा। सर्वांविषीं दैन्यवाणा।
कांहीं मिळेना कोणा। काये म्हणावें॥ ५॥
mūrkha āḻasī āṇi taruṇā | sarvāṁviṣīṁ dainyavāṇā |
kāṁhīṁ miḻenā koṇā | kāye mhaṇāveṁ || 5||

जें जें पाहिजे तें तें नाहीं। अन्नवस्त्र तेंहि नाहीं।
उत्तम गुण कांहींच नाहीं। अंतर्यामीं॥ ६॥
jeṁ jeṁ pāhije teṁ teṁ nāhīṁ | annavastra teṁhi nāhīṁ |
uttama guṇa kāṁhīṁca nāhīṁ | aṁtaryāmīṁ || 6||

बोलतां येना बैसतां येना। प्रसंग कांहींच कळेना।
शरीर मन हें वळेना। अभ्यासाकडे॥ ७॥
bolatāṁ yenā baisatāṁ yenā | prasaṁga kāṁhīṁca kaḻenā |
śarīra mana heṁ vaḻenā | abhyāsākaḍe || 7||

लिहिणें नाहीं वाचणें नाहीं। पुसणें नाहीं सांगणें नाहीं।
नेमस्तपणाचा अभ्यास नाहीं। बाष्कळपणें॥ ८॥
lihiṇeṁ nāhīṁ vācaṇeṁ nāhīṁ | pusaṇeṁ nāhīṁ sāṁgaṇeṁ nāhīṁ |
nemastapaṇācā abhyāsa nāhīṁ | bāṣkaḻapaṇeṁ || 8||

आपणांस कांहींच येना। आणी सिकविलेंहि मानेना।
आपण वेडा आणि सज्जना। बोल ठेवी॥ ९॥
āpaṇāṁsa kāṁhīṁca yenā | āṇī sikavileṁhi mānenā |
āpaṇa veḍā āṇi sajjanā | bola ṭhevī || 9||

अंतरी येक बाहेरी येक। ऐसा जयाचा विवेक।
परलोकाचें सार्थक। कैसें घडे॥ १०॥
aṁtarī yeka bāherī yeka | aisā jayācā viveka |
paralokāceṁ sārthaka | kaiseṁ ghaḍe || 10||

आपला संसार नासला। मनामधें प्रस्तावला।
तरी मग अभ्यास केला। पाहिजे विवेकाचा॥ ११॥
āpalā saṁsāra nāsalā | manāmadheṁ prastāvalā |
tarī maga abhyāsa kelā | pāhije vivekācā || 11||

येकाग्र करूंनिया मन। बळेंचि धरावें साधन।
येत्‍नीं आळसाचें दर्शन। होऊंच नये॥ १२॥
yekāgra karūṁniyā mana | baḻeṁci dharāveṁ sādhana |
yetnīṁ āḻasāceṁ darśana | hoūṁca naye || 12||

अवगुण अवघेचि सांडावे। उत्तम गुण अभ्यासावे।
प्रबंद पाठ करीत जावें। जाड अर्थ॥ १३॥
avaguṇa avagheci sāṁḍāve | uttama guṇa abhyāsāve |
prabaṁda pāṭha karīta jāveṁ | jāḍa artha || 13||

पदप्रबंद श्लोकप्रबंद। नाना धाटी मुद्रा छंद।
प्रसंगज्ञानेंचि आनंद। होत आहे॥ १४॥
padaprabaṁda ślokaprabaṁda | nānā dhāṭī mudrā chaṁda |
prasaṁgajñāneṁci ānaṁda | hota āhe || 14||

कोणे प्रसंगीं काये म्हणावें। ऐसें समजोन जाणावें।
उगेंचि वाउगें सिणावें। कासयासी॥ १५॥
koṇe prasaṁgīṁ kāye mhaṇāveṁ | aiseṁ samajona jāṇāveṁ |
ugeṁci vāugeṁ siṇāveṁ | kāsayāsī || 15||

दुसऱ्याचें अंतर जाणावें। आदर देखोन म्हणावें।
जें आठवेल तें गावें। हें मूर्खपण॥ १६॥
dusayāceṁ aṁtara jāṇāveṁ | ādara dekhona mhaṇāveṁ |
jeṁ āṭhavela teṁ gāveṁ | heṁ mūrkhapaṇa || 16||

जयाची जैसी उपासना। तेंचि गावें चुकावेना।
रागज्ञाना ताळज्ञाना। अभ्यासावें॥ १७॥
jayācī jaisī upāsanā | teṁci gāveṁ cukāvenā |
rāgajñānā tāḻajñānā | abhyāsāveṁ || 17||

साहित संगीत प्रसंग मानें। करावीं कथेंचीं घमशानें।
अर्थांतर श्रवणमननें। काढीत जावें॥ १८॥
sāhita saṁgīta prasaṁga māneṁ | karāvīṁ katheṁcīṁ ghamaśāneṁ |
arthāṁtara śravaṇamananeṁ | kāḍhīta jāveṁ || 18||

पाठ उदंडचि असावें। सर्वकाळ उजळीत जावें।
सांगितलें गोष्टीचें असावें। स्मरण अंतरीं॥ १९॥
pāṭha udaṁḍaci asāveṁ | sarvakāḻa ujaḻīta jāveṁ |
sāṁgitaleṁ goṣṭīceṁ asāveṁ | smaraṇa aṁtarīṁ || 19||

अखंड येकांत सेवावा। ग्रन्थमात्र धांडोळावा।
प्रचित येईल तो घ्यावा। अर्थ मनीं॥ २०॥
akhaṁḍa yekāṁta sevāvā | granthamātra dhāṁḍoḻāvā |
pracita yeīla to ghyāvā | artha manīṁ || 20||

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
निस्पृहशिकवणनिरूपणनाम समास तिसरा॥ ३॥ १८.३
iti śrīdāsabodhe guruśiṣyasaṁvāde
nispṛhaśikavaṇanirūpaṇanāma samāsa tisarā || 3|| 18.3

समास चौथा      :      देहदुर्लभनिरूपण
samāsa cauthā      :      dehadurlabhanirūpaṇa

॥ श्रीराम॥
|| śrīrāma ||

देह्याकरितां गणेशपूजन। देह्याकरितां शारदावंदन।
देह्याकरितां गुरु सज्जन। संत श्रोते॥ १॥
dehyākaritāṁ gaṇeśapūjana | dehyākaritāṁ śāradāvaṁdana |
dehyākaritāṁ guru sajjana | saṁta śrote || 1||

देह्याकरितां कवित्वें चालती। देह्याकरितां अधेनें करिती।
देह्याकरितां अभ्यासिती। नाना विद्या॥ २॥
dehyākaritāṁ kavitveṁ cālatī | dehyākaritāṁ adheneṁ karitī |
dehyākaritāṁ abhyāsitī | nānā vidyā || 2||

देह्याकरितां ग्रंथलेखन। नाना लिपीवोळखण।
नाना पदार्थशोधन। देह्याकरितां॥ ३॥
dehyākaritāṁ graṁthalekhana | nānā lipīvoḻakhaṇa |
nānā padārthaśodhana | dehyākaritāṁ || 3||

देह्याकरितां माहांज्ञानी। सिद्ध सधु ऋषी मुनी।
देह्याकरितां तीर्थाटणीं। फिरती प्राणी॥ ४॥
dehyākaritāṁ māhāṁjñānī | siddha sadhu ṛṣī munī |
dehyākaritāṁ tīrthāṭaṇīṁ | phiratī prāṇī || 4||

देह्याकरितां श्रवण घडे। देह्याकरितां मननीं पवाडे।
देह्याकरितां देहीं आतुडे। मुख्य परमात्मा॥ ५॥
dehyākaritāṁ śravaṇa ghaḍe | dehyākaritāṁ mananīṁ pavāḍe |
dehyākaritāṁ dehīṁ ātuḍe | mukhya paramātmā || 5||

देह्याकरितां कर्ममार्ग। देह्याकरितां उपासनामार्ग।
देह्याकरितां ज्ञानमार्ग। भूमंडळीं॥ ६॥
dehyākaritāṁ karmamārga | dehyākaritāṁ upāsanāmārga |
dehyākaritāṁ jñānamārga | bhūmaṁḍaḻīṁ || 6||

योगी वीतरागी तापसी। देह्याकरितां नाना सायासी।
देह्याकरितां आत्मयासी। प्रगटणें घडे॥ ७॥
yogī vītarāgī tāpasī | dehyākaritāṁ nānā sāyāsī |
dehyākaritāṁ ātmayāsī | pragaṭaṇeṁ ghaḍe || 7||

येहलोक आणि परलोक। देह्याकरितां सकळ सार्थक।
देहेंविण निरार्थक। सकळ कांहीं॥ ८॥
yehaloka āṇi paraloka | dehyākaritāṁ sakaḻa sārthaka |
deheṁviṇa nirārthaka | sakaḻa kāṁhīṁ || 8||

पुरश्चरणें अनुष्ठानें। गोरांजनें धूम्रपानें।
सीतोष्ण पंचाग्नी साधणें। देह्याकरितां॥ ९॥
puraścaraṇeṁ anuṣṭhāneṁ | gorāṁjaneṁ dhūmrapāneṁ |
sītoṣṇa paṁcāgnī sādhaṇeṁ | dehyākaritāṁ || 9||

देह्याकरितां पुण्यसीळ। देह्याकरितां पापी केवळ।
देह्याकरितां अनर्गळ। सुचिस्मंत॥ १०॥
dehyākaritāṁ puṇyasīḻa | dehyākaritāṁ pāpī kevaḻa |
dehyākaritāṁ anargaḻa | sucismaṁta || 10||

देह्याकरितां अवतारी। देह्याकरितां वेषधारी।
नाना बंडें पाषांडें करी। देह्याकरितां॥ ११॥
dehyākaritāṁ avatārī | dehyākaritāṁ veṣadhārī |
nānā baṁḍeṁ pāṣāṁḍeṁ karī | dehyākaritāṁ || 11||

देह्याकरितां विषयभोग। देह्याकरितां सकळ त्याग।
होती जाती नाना रोग। देह्याकरितां॥ १२॥
dehyākaritāṁ viṣayabhoga | dehyākaritāṁ sakaḻa tyāga |
hotī jātī nānā roga | dehyākaritāṁ || 12||

देह्याकरितां नवविधा भक्ती। देह्याकरितां चतुर्विधा मुक्ती।
देह्याकरितां नाना युक्ती। नाना मतें॥ १३॥
dehyākaritāṁ navavidhā bhaktī | dehyākaritāṁ caturvidhā muktī |
dehyākaritāṁ nānā yuktī | nānā mateṁ || 13||

देह्याकरितां दानधर्म। देह्याकरितां नाना वर्म।
देह्याकरितां पूर्वकर्म। म्हणती जनीं॥ १४॥
dehyākaritāṁ dānadharma | dehyākaritāṁ nānā varma |
dehyākaritāṁ pūrvakarma | mhaṇatī janīṁ || 14||

देह्याकरितां नाना स्वार्थ। देह्याकरितां नाना अर्थ।
देह्याकरितां होईजे वेर्थ। आणी धन्य॥ १५॥
dehyākaritāṁ nānā svārtha | dehyākaritāṁ nānā artha |
dehyākaritāṁ hoīje vertha | āṇī dhanya || 15||

देह्याकरितां नाना कळा। देह्याकरितां उणा आगळा।
देह्याकरितां जिव्हाळा। भक्तिमार्गाचा॥ १६॥
dehyākaritāṁ nānā kaḻā | dehyākaritāṁ uṇā āgaḻā |
dehyākaritāṁ jivhāḻā | bhaktimārgācā || 16||

नाना सन्मार्गसाधनें। देह्याकरितां तुटती बंधनें।
देह्याकरितां निवेदनें। मोक्ष लाभे॥ १७॥
nānā sanmārgasādhaneṁ | dehyākaritāṁ tuṭatī baṁdhaneṁ |
dehyākaritāṁ nivedaneṁ | mokṣa lābhe || 17||

देहे सकळामधें उत्तमु। देहीं राहिला आत्मारामु।
सकळां घटीं पुरुषोत्तमु। विवेकी जाणती॥ १८॥
dehe sakaḻāmadheṁ uttamu | dehīṁ rāhilā ātmārāmu |
sakaḻāṁ ghaṭīṁ puruṣottamu | vivekī jāṇatī || 18||

देह्याकरितां नाना कीर्ती। अथवा नाना अपकीर्ती।
देह्याकरितां होती जाती। अवतारमाळिका॥ १९॥
dehyākaritāṁ nānā kīrtī | athavā nānā apakīrtī |
dehyākaritāṁ hotī jātī | avatāramāḻikā || 19||

देह्याकरितां नाना भ्रम। देह्याकरितां नाना संभ्रम।
देह्याचेन उत्तमोत्तम। भोगिती पदें॥ २०॥
dehyākaritāṁ nānā bhrama | dehyākaritāṁ nānā saṁbhrama |
dehyācena uttamottama | bhogitī padeṁ || 20||

देह्याकरितां सकळ कांहीं। देह्याविण कांहीं नाहीं।
आत्मा विरे ठाईं ठाईं। नव्हताच जैसा॥ २१॥
dehyākaritāṁ sakaḻa kāṁhīṁ | dehyāviṇa kāṁhīṁ nāhīṁ |
ātmā vire ṭhāīṁ ṭhāīṁ | navhatāca jaisā || 21||

देहे परलोकींचें तारूं। नाना गुणांचा गुणागरु।
नाना रत्‍नांचा विचारु। देह्याचेनी॥ २२॥
dehe paralokīṁceṁ tārūṁ | nānā guṇāṁcā guṇāgaru |
nānā ratnāṁcā vicāru | dehyācenī || 22||

देह्याचेन गायेनकळा। देह्याचेन संगीतकळा।
देह्याचेन अंतर्कळा। ठाईं पडे॥ २३॥
dehyācena gāyenakaḻā | dehyācena saṁgītakaḻā |
dehyācena aṁtarkaḻā | ṭhāīṁ paḍe || 23||

देहे ब्रह्मांडाचें फळ। देहे दुल्लभचि केवळ।
परी या देह्यास निवळ। उमजवावें॥ २४॥
dehe brahmāṁḍāceṁ phaḻa | dehe dullabhaci kevaḻa |
parī yā dehyāsa nivaḻa | umajavāveṁ || 24||

देह्याकरितां लहनथोर। करिती आपुलाले व्यापार।
त्याहिमधें लाहानथोर। कितीयेक॥ २५॥
dehyākaritāṁ lahanathora | karitī āpulāle vyāpāra |
tyāhimadheṁ lāhānathora | kitīyeka || 25||

जे जे देहे धरुनी आले। ते ते कांहीं करून गेले।
हरिभजनें पावन जाले। कितीयेक॥ २६॥
je je dehe dharunī āle | te te kāṁhīṁ karūna gele |
haribhajaneṁ pāvana jāle | kitīyeka || 26||

अष्टधा प्रकृतीचें मूळ। संकल्परूपचि केवळ।
नाना संकल्पें देहेफळ। घेऊन आलें॥ २७॥
aṣṭadhā prakṛtīceṁ mūḻa | saṁkalparūpaci kevaḻa |
nānā saṁkalpeṁ dehephaḻa | gheūna āleṁ || 27||

हरिसंकल्प मुळीं होता। तोचि फळीं पाहावा आतां।
नाना देह्यांतरीं तत्वता। शोधितां कळे॥ २८॥
harisaṁkalpa muḻīṁ hotā | toci phaḻīṁ pāhāvā ātāṁ |
nānā dehyāṁtarīṁ tatvatā | śodhitāṁ kaḻe || 28||

वेलाचे मुळीं बीज। उदकरूप वेली समज।
पुढें फळामधें बीज। मुळींच्या अंशें॥ २९॥
velāce muḻīṁ bīja | udakarūpa velī samaja |
puḍheṁ phaḻāmadheṁ bīja | muḻīṁcyā aṁśeṁ || 29||

मुळाकरितां फळ येतें। फळाकरितां मूळ होतें।
येणेंकरितां होत जातें। भूमंडळ॥ ३०॥
muḻākaritāṁ phaḻa yeteṁ | phaḻākaritāṁ mūḻa hoteṁ |
yeṇeṁkaritāṁ hota jāteṁ | bhūmaṁḍaḻa || 30||

असो कांहीं येक करणें। कैसें घडे देह्याविणें।
देहे सर्थकीं लावणें। म्हणिजे बरें॥ ३१॥
aso kāṁhīṁ yeka karaṇeṁ | kaiseṁ ghaḍe dehyāviṇeṁ |
dehe sarthakīṁ lāvaṇeṁ | mhaṇije bareṁ || 31||

आत्म्याकरितां देहे जाला। देह्याकरितां आत्मा तगला।
उभययोगें उदंड चालिला। कार्यभाग॥ ३२॥
ātmyākaritāṁ dehe jālā | dehyākaritāṁ ātmā tagalā |
ubhayayogeṁ udaṁḍa cālilā | kāryabhāga || 32||

चोरून गुप्तरूपें करावें। तें आत्मयासी पडे ठावें।
कर्तुत्व याचेन स्वभावें। सकळ कांहीं॥ ३३॥
corūna guptarūpeṁ karāveṁ | teṁ ātmayāsī paḍe ṭhāveṁ |
kartutva yācena svabhāveṁ | sakaḻa kāṁhīṁ || 33||

देह्यामधें आत्मा असतो। देहे पूजितां आत्मा तोषतो।
देहे पीडितां आत्मा क्षोभतो। प्रत्यक्ष आतां॥ ३४॥
dehyāmadheṁ ātmā asato | dehe pūjitāṁ ātmā toṣato |
dehe pīḍitāṁ ātmā kṣobhato | pratyakṣa ātāṁ || 34||

देह्यावेग्ळी पूजा पावेना। देह्याविण पूजा फावेना।
जनीं जनार्दन म्हणोनी जना। संतुष्ट करावें॥ ३५॥
dehyāvegḻī pūjā pāvenā | dehyāviṇa pūjā phāvenā |
janīṁ janārdana mhaṇonī janā | saṁtuṣṭa karāveṁ || 35||

उदंड प्रगटला विचार। धर्मस्थापना तदनंतर।
तेथेंच पूजेस अधिकार। पुण्यशरीरीं॥ ३६॥
udaṁḍa pragaṭalā vicāra | dharmasthāpanā tadanaṁtara |
tetheṁca pūjesa adhikāra | puṇyaśarīrīṁ || 36||

सगट भजन करूं येतें। तरी मूर्खपण आंगीं लागतें।
गाढवासी पूजितां कळतें। काये त्याला॥ ३७॥
sagaṭa bhajana karūṁ yeteṁ | tarī mūrkhapaṇa āṁgīṁ lāgateṁ |
gāḍhavāsī pūjitāṁ kaḻateṁ | kāye tyālā || 37||

पूज्य पूजेसी अधिकार। उगेचि तोषवावे इतर।
दुखऊं नये कोणाचें अंतर। म्हणिजे बरें॥ ३८॥
pūjya pūjesī adhikāra | ugeci toṣavāve itara |
dukhaūṁ naye koṇāceṁ aṁtara | mhaṇije bareṁ || 38||

सकळ जगदांतरींचा देव। क्षोभता राहाव्या कोठें ठाव।
जनावेगळा जनास उपाव। आणीक नाहीं॥ ३९॥
sakaḻa jagadāṁtarīṁcā deva | kṣobhatā rāhāvyā koṭheṁ ṭhāva |
janāvegaḻā janāsa upāva | āṇīka nāhīṁ || 39||

परमेश्वराचे अनंत गुण। मनुष्यें काये सांगावी खूण।
परंतु अध्यात्मग्रंथश्रवण। होतां उमजे॥ ४०॥
parameśvarāce anaṁta guṇa | manuṣyeṁ kāye sāṁgāvī khūṇa |
paraṁtu adhyātmagraṁthaśravaṇa | hotāṁ umaje || 40||

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
देहदुर्लभनिरूपणनाम समास चौथा॥ ४॥ १८.४
iti śrīdāsabodhe guruśiṣyasaṁvāde
dehadurlabhanirūpaṇanāma samāsa cauthā || 4|| 18.4

समास पांचवा      :      करंटपरीक्षानिरूपण
samāsa pāṁcavā      :      karaṁṭaparīkṣānirūpaṇa

॥ श्रीराम॥
|| śrīrāma ||

धान्य उदंड मोजिलें। परी त्या मापें नाहीं भक्षिलें।
विवरल्यविण तैसें जालें। प्राणीमात्रासी॥ १॥
dhānya udaṁḍa mojileṁ | parī tyā māpeṁ nāhīṁ bhakṣileṁ |
vivaralyaviṇa taiseṁ jāleṁ | prāṇīmātrāsī || 1||

पाठ म्हणतां आवरेना। पुसतां कांहींच कळेना।
अनुभव पाहातां अनुमाना-। मधें पडें॥ २॥
pāṭha mhaṇatāṁ āvarenā | pusatāṁ kāṁhīṁca kaḻenā |
anubhava pāhātāṁ anumānā- | madheṁ paḍeṁ || 2||

शब्दरत्‍नें परीक्षावीं। प्रत्ययाचीं पाहोन घ्यावीं।
येर ते अवघीं सांडावीं। येकीकडे॥ ३॥
śabdaratneṁ parīkṣāvīṁ | pratyayācīṁ pāhona ghyāvīṁ |
yera te avaghīṁ sāṁḍāvīṁ | yekīkaḍe || 3||

नावरूप आवघें सांडावें। मग अनुभवास मांडावें।
सार असार येकचि करावें। हें मूर्खपण॥ ४॥
nāvarūpa āvagheṁ sāṁḍāveṁ | maga anubhavāsa māṁḍāveṁ |
sāra asāra yekaci karāveṁ | heṁ mūrkhapaṇa || 4||

लेखकें कुळ समजवावें। किंवा उगेंच वाचावें।
येणें दृष्टांतें समजावें। कोणींतरी॥ ५॥
lekhakeṁ kuḻa samajavāveṁ | kiṁvā ugeṁca vācāveṁ |
yeṇeṁ dṛṣṭāṁteṁ samajāveṁ | koṇīṁtarī || 5||

जेथें नाहीं समजावीस। तेथें आवघी कुसमुस।
पुसों जातां वसवस। वक्ता करी॥ ६॥
jetheṁ nāhīṁ samajāvīsa | tetheṁ āvaghī kusamusa |
pusoṁ jātāṁ vasavasa | vaktā karī || 6||

नान शब्द येकवटिले। प्रचीतीवीण उपाव केले।
परी ते अवघेचि वेर्थ गेले। फडप्रसंगीं॥ ७॥
nāna śabda yekavaṭile | pracītīvīṇa upāva kele |
parī te avagheci vertha gele | phaḍaprasaṁgīṁ || 7||

पसेवरी वैरण घातलें। तांतडीनें जातें वोडिलें।
तेणें पीठ बारीक आलें। हें तो घडेना॥ ८॥
pasevarī vairaṇa ghātaleṁ | tāṁtaḍīneṁ jāteṁ voḍileṁ |
teṇeṁ pīṭha bārīka āleṁ | heṁ to ghaḍenā || 8||

घांसामागें घांस घातला। आवकाश नाहीं चावायाला।
अवघा बोकणा भरिला। पुढें कैसें॥ ९॥
ghāṁsāmāgeṁ ghāṁsa ghātalā | āvakāśa nāhīṁ cāvāyālā |
avaghā bokaṇā bharilā | puḍheṁ kaiseṁ || 9||

ऐका फडनिसीचें लक्षण। विरंग जाऊं नेदी क्षण।
समस्तांचें अंतःकर्ण। सांभाळीत जावें॥ १०॥
aikā phaḍanisīceṁ lakṣaṇa | viraṁga jāūṁ nedī kṣaṇa |
samastāṁceṁ aṁtaḥkarṇa | sāṁbhāḻīta jāveṁ || 10||

सूक्ष्म नामें सुखें घ्यावीं। तितुकीं रूपें वोळखावीं।
वोळखोन समजवावीं। श्रोतयांसी॥ ११॥
sūkṣma nāmeṁ sukheṁ ghyāvīṁ | titukīṁ rūpeṁ voḻakhāvīṁ |
voḻakhona samajavāvīṁ | śrotayāṁsī || 11||

समशा पुरतां सुखी होती। श्रोते अवघे आनंदती।
अवघे क्षणक्षणा वंदिती। गोसावियांसी॥ १२॥
samaśā puratāṁ sukhī hotī | śrote avaghe ānaṁdatī |
avaghe kṣaṇakṣaṇā vaṁditī | gosāviyāṁsī || 12||

समशा पुरतां वंदिती। समशा न पुरतां निंदिती।
गोसांवी चिणचिण करिती। कोण्या हिशेबें॥ १३॥
samaśā puratāṁ vaṁditī | samaśā na puratāṁ niṁditī |
gosāṁvī ciṇaciṇa karitī | koṇyā hiśebeṁ || 13||

शुध सोनें पाहोन घ्यावें। कसीं लाउनी तावावें।
श्रवणमननें जाणावें। प्रत्ययासी॥ १४॥
śudha soneṁ pāhona ghyāveṁ | kasīṁ lāunī tāvāveṁ |
śravaṇamananeṁ jāṇāveṁ | pratyayāsī || 14||

वैद्याची प्रचित येना। वेथा परती होयेना।
आणी रागेजावें जना। कोण्या हिशेबें॥ १५॥
vaidyācī pracita yenā | vethā paratī hoyenā |
āṇī rāgejāveṁ janā | koṇyā hiśebeṁ || 15||

खोटें कोठेंचि चालेना। खोटें कोणास मानेना।
याकारणें अनुमाना। खरें आणावें॥ १६॥
khoṭeṁ koṭheṁci cālenā | khoṭeṁ koṇāsa mānenā |
yākāraṇeṁ anumānā | khareṁ āṇāveṁ || 16||

लिहिणें न येतां व्यापार केला। कांहीं येक दिवस चालिला।
पुसता सुरनीस भेटला। तेव्हां खोटें॥ १७॥
lihiṇeṁ na yetāṁ vyāpāra kelā | kāṁhīṁ yeka divasa cālilā |
pusatā suranīsa bheṭalā | tevhāṁ khoṭeṁ || 17||

सर्व आवघें हिशेबीं ठावें। प्रत्यय साक्षीनें बोलावें।
मग सुरनीसें काये करावें। सांगाना ना॥ १८॥
sarva āvagheṁ hiśebīṁ ṭhāveṁ | pratyaya sākṣīneṁ bolāveṁ |
maga suranīseṁ kāye karāveṁ | sāṁgānā nā || 18||

स्वये आपणचि गुंते। समजावीस कैसे होते।
नेणतां कोणीयेक ते। आपदों लागती॥ १९॥
svaye āpaṇaci guṁte | samajāvīsa kaise hote |
neṇatāṁ koṇīyeka te | āpadoṁ lāgatī || 19||

बळेंविण युद्धास गेला। तो सर्वस्वें नागवला।
शब्द ठेवावा कोणाला। कोण कैसा॥ २०॥
baḻeṁviṇa yuddhāsa gelā | to sarvasveṁ nāgavalā |
śabda ṭhevāvā koṇālā | koṇa kaisā || 20||

जे प्रचीतीस आलें खरें। तेंचि घ्यावें अत्यादरें।
अनुभवेंविण जें उत्तरें। तें फलकटें जाणावीं॥ २१॥
je pracītīsa āleṁ khareṁ | teṁci ghyāveṁ atyādareṁ |
anubhaveṁviṇa jeṁ uttareṁ | teṁ phalakaṭeṁ jāṇāvīṁ || 21||

सिकऊं जातां राग चढे। परंतु पुढें आदळ घडे।
खोटा निश्चय तात्काळ उडे। लोकामधें॥ २२॥
sikaūṁ jātāṁ rāga caḍhe | paraṁtu puḍheṁ ādaḻa ghaḍe |
khoṭā niścaya tātkāḻa uḍe | lokāmadheṁ || 22||

खरें सांडुनी खोटें घेणें। भकाधेस काये उणें।
त्रिभुवनीं नारायणे। न्याय केला॥ २३॥
khareṁ sāṁḍunī khoṭeṁ gheṇeṁ | bhakādhesa kāye uṇeṁ |
tribhuvanīṁ nārāyaṇe | nyāya kelā || 23||

तो न्याय सांडितां सेवटीं। अवघें जगचि लागे पाठीं।
जनीं भंडभांडों हिंपुटीं। किती व्हावें॥ २४॥
to nyāya sāṁḍitāṁ sevaṭīṁ | avagheṁ jagaci lāge pāṭhīṁ |
janīṁ bhaṁḍabhāṁḍoṁ hiṁpuṭīṁ | kitī vhāveṁ || 24||

अन्यायें बहुतांस पुरवलें। हें देखिलें ना ऐकिलें।
वेडें उगेंचि भरीं भरलें। असत्याचे॥ २५॥
anyāyeṁ bahutāṁsa puravaleṁ | heṁ dekhileṁ nā aikileṁ |
veḍeṁ ugeṁci bharīṁ bharaleṁ | asatyāce || 25||

असत्य म्हणिजे तेंचि पाप। सत्य जाणावें स्वरूप।
दोहींमधें साक्षप। कोणाचा करावा॥ २६॥
asatya mhaṇije teṁci pāpa | satya jāṇāveṁ svarūpa |
dohīṁmadheṁ sākṣapa | koṇācā karāvā || 26||

मायेमधें बोलणें चालणें साचें। माया नस्तां बोलणें कैंचें।
याकारणें निशब्दाचें। मूळ शोधावें॥ २७॥
māyemadheṁ bolaṇeṁ cālaṇeṁ sāceṁ | māyā nastāṁ bolaṇeṁ kaiṁceṁ |
yākāraṇeṁ niśabdāceṁ | mūḻa śodhāveṁ || 27||

वच्यांश जाणोनि सांडावा। लक्ष्यांश विवरोन घ्यावा।
याकारणें निशब्द मुळाचा गोवा। आढळेना॥ २८॥
vacyāṁśa jāṇoni sāṁḍāvā | lakṣyāṁśa vivarona ghyāvā |
yākāraṇeṁ niśabda muḻācā govā | āḍhaḻenā || 28||

अष्टधा प्रकृती पूर्वपक्ष। सांडून अलक्षीं लावावें लक्ष।
मननसीळ परम दक्ष। तोचि जाणे॥ २९॥
aṣṭadhā prakṛtī pūrvapakṣa | sāṁḍūna alakṣīṁ lāvāveṁ lakṣa |
mananasīḻa parama dakṣa | toci jāṇe || 29||

नाना भूस आणि कण। येकचि म्हणणें अप्रमाण।
रस चोवडिया कोण। शाहाणा सेवी॥  ३०॥
nānā bhūsa āṇi kaṇa | yekaci mhaṇaṇeṁ apramāṇa |
rasa covaḍiyā koṇa | śāhāṇā sevī ||  30||

पिंडीं नित्यानित्य विवेक। ब्रह्मांडीं सारासार अनेक।
सकळ शोधूनियां येक। सार घ्यावें॥ ३१॥
piṁḍīṁ nityānitya viveka | brahmāṁḍīṁ sārāsāra aneka |
sakaḻa śodhūniyāṁ yeka | sāra ghyāveṁ || 31||

मायेकरितां कोणीयेक। अन्वय आणि वीतरेक।
ते माया नस्तां विवेक। कैसा करावा॥ ३२॥
māyekaritāṁ koṇīyeka | anvaya āṇi vītareka |
te māyā nastāṁ viveka | kaisā karāvā || 32||

तत्वें तत्व शोधावें। माहांवाकीं प्रवेशावें।
आत्मनिवेदनें पावावें। समाधान॥ ३३॥
tatveṁ tatva śodhāveṁ | māhāṁvākīṁ praveśāveṁ |
ātmanivedaneṁ pāvāveṁ | samādhāna || 33||

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
करंटपरीक्षानिरूपणनाम समास पांचवा॥ ५॥ १८.५
iti śrīdāsabodhe guruśiṣyasaṁvāde
karaṁṭaparīkṣānirūpaṇanāma samāsa pāṁcavā || 5|| 18.5

समास सहावा      :      उत्तमपुरुषनिरूपण
samāsa sahāvā      :      uttamapuruṣanirūpaṇa

॥ श्रीराम॥
|| śrīrāma ||

नाना वस्त्रें नाना भूषणें। येणें शरीर श्रृंघारणें।
विवेकें विचारें राजकरणें। अंतर श्रृंघारिजे॥ ११।
शरीर सुंदर सतेज। वस्त्रें भूषणें केले सज्ज।
अंतरीं नस्तां च्यातुर्यबीज। कदापि शोभा न पवे॥ २॥
nānā vastreṁ nānā bhūṣaṇeṁ | yeṇeṁ śarīra śrṛṁghāraṇeṁ |
vivekeṁ vicāreṁ rājakaraṇeṁ | aṁtara śrṛṁghārije || 11|
śarīra suṁdara sateja | vastreṁ bhūṣaṇeṁ kele sajja |
aṁtarīṁ nastāṁ cyāturyabīja | kadāpi śobhā na pave || 2||

तुंड हेंकाड कठोर वचनी। अखंड तोले साभिमानी।
न्याय नीति अंतःकर्णीं। घेणार नाहीं॥ ३॥
tuṁḍa heṁkāḍa kaṭhora vacanī | akhaṁḍa tole sābhimānī |
nyāya nīti aṁtaḥkarṇīṁ | gheṇāra nāhīṁ || 3||

तऱ्हे सीघ्रकोपी सदा। कदापि न धरी मर्यादा।
राजकारण संवादा। मिळोंचि नेणें॥ ४॥
tahe sīghrakopī sadā | kadāpi na dharī maryādā |
rājakāraṇa saṁvādā | miḻoṁci neṇeṁ || 4||

ऐसें लौंद बेइमानी। कदापि सत्य नाहीं वचनीं।
पापी अपस्मार जनीं। राक्षेस जाणावें॥ ५॥
aiseṁ lauṁda beimānī | kadāpi satya nāhīṁ vacanīṁ |
pāpī apasmāra janīṁ | rākṣesa jāṇāveṁ || 5||

समयासारिखा समयो येना। नेम सहसा चलेना।
नेम धरितां राजकारणा। अंतर पडे॥ ६॥
samayāsārikhā samayo yenā | nema sahasā calenā |
nema dharitāṁ rājakāraṇā | aṁtara paḍe || 6||

अति सर्वत्र वर्जावें। प्रसंग पाहोन चालावें।
हटनिग्रहीं न पडावें। विवेकीं पुरुषें॥ ७॥
ati sarvatra varjāveṁ | prasaṁga pāhona cālāveṁ |
haṭanigrahīṁ na paḍāveṁ | vivekīṁ puruṣeṁ || 7||

बहुतचि करितां हट। तेथें येऊन पडेल तट।
कोणीयेकाचा सेवट। जाला पाहिजे॥ ८॥
bahutaci karitāṁ haṭa | tetheṁ yeūna paḍela taṭa |
koṇīyekācā sevaṭa | jālā pāhije || 8||

बरें ईश्वर आहे साभिमानी। विशेष तुळजाभोवानी।
परंतु विचार पाहोनी। कार्ये करणें॥ ९॥
bareṁ īśvara āhe sābhimānī | viśeṣa tuḻajābhovānī |
paraṁtu vicāra pāhonī | kārye karaṇeṁ || 9||

अखंडचि सावधाना। बहुत काये करावी सूचना।
परंतु कांहीं येक अनुमाना। आणिलें पाहिजे॥ १०॥
akhaṁḍaci sāvadhānā | bahuta kāye karāvī sūcanā |
paraṁtu kāṁhīṁ yeka anumānā | āṇileṁ pāhije || 10||

समर्थापासीं बहुत जन। राहिला पाहिजे साभिमान।
निश्चळ करूनियां मन। लोक असती॥ ११॥
samarthāpāsīṁ bahuta jana | rāhilā pāhije sābhimāna |
niścaḻa karūniyāṁ mana | loka asatī || 11||

म्लेच दुर्जन उदंड। बहुतां दिसाचें माजलें बंड।
याकार्णें अखंड। सावधान असावें॥ १२॥
mleca durjana udaṁḍa | bahutāṁ disāceṁ mājaleṁ baṁḍa |
yākārṇeṁ akhaṁḍa | sāvadhāna asāveṁ || 12||

सकळकर्ता तो ईश्वरु। तेणें केला अंगिकारुं।
तया पुरुषाचा विचारु। विरुळा जाणे॥ १३॥
sakaḻakartā to īśvaru | teṇeṁ kelā aṁgikāruṁ |
tayā puruṣācā vicāru | viruḻā jāṇe || 13||

न्याय नीति विवेक विचार। नाना प्रसंगप्रकार।
परीक्षिणें परांतर। देणें ईश्वराचें॥ १४॥
nyāya nīti viveka vicāra | nānā prasaṁgaprakāra |
parīkṣiṇeṁ parāṁtara | deṇeṁ īśvarāceṁ || 14||

माहायेत्‍न सावधपणें। समईं धारिष्ट धरणें।
अद्‍भूतचि कार्य करणें। देणें ईश्वराचें॥ १५॥
māhāyetna sāvadhapaṇeṁ | samaīṁ dhāriṣṭa dharaṇeṁ |
adbhūtaci kārya karaṇeṁ | deṇeṁ īśvarāceṁ || 15||

येश कीर्ति प्रताप महिमा। उत्तम गुणासी नाहीं सीमा।
नाहीं दुसती उपमा। देणें ईश्वराचें॥ १६॥
yeśa kīrti pratāpa mahimā | uttama guṇāsī nāhīṁ sīmā |
nāhīṁ dusatī upamā | deṇeṁ īśvarāceṁ || 16||

देव ब्रह्मण आचार विचार। कितेक जनासी आधार।
सदा घडे परोपकार। देणें ईश्वराचें॥ १७॥
deva brahmaṇa ācāra vicāra | kiteka janāsī ādhāra |
sadā ghaḍe paropakāra | deṇeṁ īśvarāceṁ || 17||

येहलोक परलोक पाहाणें। अखंड सावधपणें राहाणें।
बहुत जनाचें साहाणें। देणें ईश्वराचें॥ १८॥
yehaloka paraloka pāhāṇeṁ | akhaṁḍa sāvadhapaṇeṁ rāhāṇeṁ |
bahuta janāceṁ sāhāṇeṁ | deṇeṁ īśvarāceṁ || 18||

देवाचा कैपक्ष घेणे। ब्रह्माणाची चिंता वाहाणें।
बहु जनासी पाळणें। देणें ईश्वराचें॥ १९॥
devācā kaipakṣa gheṇe | brahmāṇācī ciṁtā vāhāṇeṁ |
bahu janāsī pāḻaṇeṁ | deṇeṁ īśvarāceṁ || 19||

धर्मस्थापनेचे नर। ते ईश्वराचे अवतार।
जाले आहेत पुढें होणार। देणें ईश्वराचें॥ २०॥
dharmasthāpanece nara | te īśvarāce avatāra |
jāle āheta puḍheṁ hoṇāra | deṇeṁ īśvarāceṁ || 20||

उत्तम गुणाचा ग्राहिक। तर्क तीक्षण विवेक।
धर्मवासना पुण्यश्लोक। देणें ईश्वराचें॥ २१॥
uttama guṇācā grāhika | tarka tīkṣaṇa viveka |
dharmavāsanā puṇyaśloka | deṇeṁ īśvarāceṁ || 21||

सकळ गुणांमधें सार। तजविजा विवेक विचार।
जेणें पाविजे पैलपार। अरत्रपरत्रींचा॥ २२॥
sakaḻa guṇāṁmadheṁ sāra | tajavijā viveka vicāra |
jeṇeṁ pāvije pailapāra | aratraparatrīṁcā || 22||

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
उत्तमपुरुषनिरूपणनाम समास सहावा॥ ६॥ १८.६
iti śrīdāsabodhe guruśiṣyasaṁvāde
uttamapuruṣanirūpaṇanāma samāsa sahāvā || 6|| 18.6

समास सातवा      :      जनस्वभावनिरूपण
samāsa sātavā      :      janasvabhāvanirūpaṇa

॥ श्रीराम॥
|| śrīrāma ||

जनाचा लालची  स्वभाव। आरंभीं म्हणती देव।
म्हनिजे मला कांहीं देव। ऐसी वासना॥ १॥
janācā lālacī  svabhāva | āraṁbhīṁ mhaṇatī deva |
mhanije malā kāṁhīṁ deva | aisī vāsanā || 1||

कांहींच भक्ती केली नस्तां। आणी इछिती प्रसन्नता।
जैसें कांहींच सेवा न करिता। स्वामीस मागती॥ २॥
kāṁhīṁca bhaktī kelī nastāṁ | āṇī ichitī prasannatā |
jaiseṁ kāṁhīṁca sevā na karitā | svāmīsa māgatī || 2||

कष्टेंविण फळ नाहीं। कष्टेंविण राज्य नाहीं।
केल्याविण होत नाहीं। साध्य जनीं॥ ३॥
kaṣṭeṁviṇa phaḻa nāhīṁ | kaṣṭeṁviṇa rājya nāhīṁ |
kelyāviṇa hota nāhīṁ | sādhya janīṁ || 3||

आळसें काम नसतें। हें तों प्रत्ययास येतें।
कष्टाकडे चुकावितें। हीन जन॥ ४॥
āḻaseṁ kāma nasateṁ | heṁ toṁ pratyayāsa yeteṁ |
kaṣṭākaḍe cukāviteṁ | hīna jana || 4||

आधीं कष्टाचें दुःख सोसिति। ते पुढें सुखाचें फळ भोगिती।
आधीं आळसें सुखावती। त्यासी पुढें दुःख॥ ५॥
ādhīṁ kaṣṭāceṁ duḥkha sositi | te puḍheṁ sukhāceṁ phaḻa bhogitī |
ādhīṁ āḻaseṁ sukhāvatī | tyāsī puḍheṁ duḥkha || 5||

येहलोक अथवा परलोक। दोहिंकडे सारिखाच विवेक।
दीर्घ सूचनेचें कौतुक। कळलें पाहिजे॥ ६॥
yehaloka athavā paraloka | dohiṁkaḍe sārikhāca viveka |
dīrgha sūcaneceṁ kautuka | kaḻaleṁ pāhije || 6||

मेळविती तितुकें भक्षिती। ते कठीण काळीं मरोन जाती।
दीर्घ सूचनेनें वर्तती। तेचि भले॥ ७॥
meḻavitī titukeṁ bhakṣitī | te kaṭhīṇa kāḻīṁ marona jātī |
dīrgha sūcaneneṁ vartatī | teci bhale || 7||

येहलोकींचा संचितार्थ। परलोकींचा परमार्थ।
संचितेंविण वेर्थ। जीत मेलें॥ ८॥
yehalokīṁcā saṁcitārtha | paralokīṁcā paramārtha |
saṁciteṁviṇa vertha | jīta meleṁ || 8||

येकदां मेल्यानें सुटेना। पुन्हा जन्मोजन्मीं यातना।
आपणास मारी वांचविना। तो आत्महत्यारा॥ ९॥
yekadāṁ melyāneṁ suṭenā | punhā janmojanmīṁ yātanā |
āpaṇāsa mārī vāṁcavinā | to ātmahatyārā || 9||

प्रतिजन्मीं आत्मघात। कोणें करावें गणीत।
याकारणें जन्ममृत्य। केवी चुके॥ १०॥
pratijanmīṁ ātmaghāta | koṇeṁ karāveṁ gaṇīta |
yākāraṇeṁ janmamṛtya | kevī cuke || 10||

देव  सकळ कांहीं करितो। ऐसें प्राणीमात्र बोलतो।
त्याचे भेटीचा लाभ तो। अकस्मात जाला॥ ११॥
deva  sakaḻa kāṁhīṁ karito | aiseṁ prāṇīmātra bolato |
tyāce bheṭīcā lābha to | akasmāta jālā || 11||

विवेकाच लाभ घडे। जेणें परमात्मा ठाईं पडे।
विवेक पाहातां सांपडे। विवेकीं जनीं॥ १२॥
vivekāca lābha ghaḍe | jeṇeṁ paramātmā ṭhāīṁ paḍe |
viveka pāhātāṁ sāṁpaḍe | vivekīṁ janīṁ || 12||

देव पाहातां आहे येक। परंतु करितो अनेक।
त्या अनेकास येक। म्हणों नये कीं॥ १३॥
deva pāhātāṁ āhe yeka | paraṁtu karito aneka |
tyā anekāsa yeka | mhaṇoṁ naye kīṁ || 13||

देवाचें कर्तुत्व आणि देव। कळला पाहिजे अभिप्राव।
कळल्याविण कितेक जीव। उगेच बोलती॥ १४॥
devāceṁ kartutva āṇi deva | kaḻalā pāhije abhiprāva |
kaḻalyāviṇa kiteka jīva | ugeca bolatī || 14||

उगेच बोलती मूर्खपणें। शाहाणपण वाढायाकारणें।
त्रुप्तिलागीं उपाव करणें। ऐसें जालें॥ १५॥
ugeca bolatī mūrkhapaṇeṁ | śāhāṇapaṇa vāḍhāyākāraṇeṁ |
truptilāgīṁ upāva karaṇeṁ | aiseṁ jāleṁ || 15||

जेहीं उदंड कष्ट केले। ते भाग्य भोगून ठेले।
येर ते बोलतचि राहिले। करंटे जन॥ १६॥
jehīṁ udaṁḍa kaṣṭa kele | te bhāgya bhogūna ṭhele |
yera te bolataci rāhile | karaṁṭe jana || 16||

करंट्याचें करंट लक्षण। समजोन जाती विचक्षण।
भरल्याचें उत्तम लक्षण। करंट्यास कळेना॥ १७॥
karaṁṭyāceṁ karaṁṭa lakṣaṇa | samajona jātī vicakṣaṇa |
bharalyāceṁ uttama lakṣaṇa | karaṁṭyāsa kaḻenā || 17||

त्याची पैसावली कुबुद्धी। तेथें कैंची असेल शुद्धी।
कुबुद्धी तेचि सुबुद्धी। ऐसी वाटे॥ १८॥
tyācī paisāvalī kubuddhī | tetheṁ kaiṁcī asela śuddhī |
kubuddhī teci subuddhī | aisī vāṭe || 18||

मनुष्य शुद्धीस सांडावें। त्याचें काये खरें मानावें।
जेथें विचाराच्या नावें। सुन्याकार॥ १९॥
manuṣya śuddhīsa sāṁḍāveṁ | tyāceṁ kāye khareṁ mānāveṁ |
jetheṁ vicārācyā nāveṁ | sunyākāra || 19||

विचारें येहलोक परलोक। विचारें होतसे सार्थक।
विचारें नित्यानित्य विवेक। पाहिला पाहिजे॥ २०॥
vicāreṁ yehaloka paraloka | vicāreṁ hotase sārthaka |
vicāreṁ nityānitya viveka | pāhilā pāhije || 20||

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
जनस्वभावनिरूपणनाम समास सातवा॥ ७॥ १८.७
iti śrīdāsabodhe guruśiṣyasaṁvāde
janasvabhāvanirūpaṇanāma samāsa sātavā || 7|| 18.7

समास आठवा      :      अंतर्देवनिरूपण
samāsa āṭhavā      :      aṁtardevanirūpaṇa

॥ श्रीराम॥
|| śrīrāma ||

ब्रह्म निराकार निश्चळ। आत्म्यास विकार चंचळ।
तयास म्हणती सकळ। देव ऐसें॥ १॥
brahma nirākāra niścaḻa | ātmyāsa vikāra caṁcaḻa |
tayāsa mhaṇatī sakaḻa | deva aiseṁ || 1||

देवाचा ठावचि लागेना। येक देव नेमस्त कळेना।
बहुत देवीं अनुमानेना। येक देव॥ २॥
devācā ṭhāvaci lāgenā | yeka deva nemasta kaḻenā |
bahuta devīṁ anumānenā | yeka deva || 2||

म्हणोनी विचार असावा। विचारें देव शोधावा।
बहुत देवांचा गोवा। पडोंचि नये॥ ३॥
mhaṇonī vicāra asāvā | vicāreṁ deva śodhāvā |
bahuta devāṁcā govā | paḍoṁci naye || 3||

देव क्षत्रीं पाहिला। त्यासारिखा धातूचा केला।
पृथ्वीमधें दंडक चालिला। येणें रीतीं॥ ४॥
deva kṣatrīṁ pāhilā | tyāsārikhā dhātūcā kelā |
pṛthvīmadheṁ daṁḍaka cālilā | yeṇeṁ rītīṁ || 4||

नाना प्रतिमादेवांचें मूळ। तो हा क्षत्रदेवचि केवळ।
नाना क्षत्रें भूमंडळ। शोधून पाहावें॥ ५॥
nānā pratimādevāṁceṁ mūḻa | to hā kṣatradevaci kevaḻa |
nānā kṣatreṁ bhūmaṁḍaḻa | śodhūna pāhāveṁ || 5||

क्षत्रदेव पाषाणाचा। विचार पाहातां तयाचा।
तंत लागला मुळाचा। अवताराकडे॥ ६॥
kṣatradeva pāṣāṇācā | vicāra pāhātāṁ tayācā |
taṁta lāgalā muḻācā | avatārākaḍe || 6||

अवतारी देव संपले। देहे धरुनी वर्तोन गेले।
त्याहून थोर अनुमानले। ब्रह्मा विष्णु महेश॥ ७॥
avatārī deva saṁpale | dehe dharunī vartona gele |
tyāhūna thora anumānale | brahmā viṣṇu maheśa || 7||

त्या तिही देवांस ज्याची सत्ता। तो अंतरात्माचि पाहातां।
कर्ता भोक्ता तत्वता। प्रतक्ष आहे॥ ८॥
tyā tihī devāṁsa jyācī sattā | to aṁtarātmāci pāhātāṁ |
kartā bhoktā tatvatā | pratakṣa āhe || 8||

युगानयुगें तिन्ही लोक। येकचि चालवी अनेक।
हा निश्चयाचा विवेक। वेदशास्त्रीं पाहावा॥ ९॥
yugānayugeṁ tinhī loka | yekaci cālavī aneka |
hā niścayācā viveka | vedaśāstrīṁ pāhāvā || 9||

आत्मा वर्तवितो शरीर। तोचि देव उत्तरोत्तर।
जाणीवरूपें कळिवर। विवेकें वर्तवी॥ १०॥
ātmā vartavito śarīra | toci deva uttarottara |
jāṇīvarūpeṁ kaḻivara | vivekeṁ vartavī || 10||

तो अंतर्देव चुकती। धांवा घेऊन तीर्था जाती।
प्राणी बापुडे कष्टती। देवास नेणतां॥ ११॥
to aṁtardeva cukatī | dhāṁvā gheūna tīrthā jātī |
prāṇī bāpuḍe kaṣṭatī | devāsa neṇatāṁ || 11||

मग विचारिती अंतःकर्णीं। जेथें तेथें धोंडा पाणी।
उगेंचि वणवण हिंडोनि। काये होतें॥ १२॥
maga vicāritī aṁtaḥkarṇīṁ | jetheṁ tetheṁ dhoṁḍā pāṇī |
ugeṁci vaṇavaṇa hiṁḍoni | kāye hoteṁ || 12||

ऐसा ज्यासी विचार कळला। तेणें सत्संग धरिला।
सत्संगें देव सांपडला। बहुत जनासी॥ १३॥
aisā jyāsī vicāra kaḻalā | teṇeṁ satsaṁga dharilā |
satsaṁgeṁ deva sāṁpaḍalā | bahuta janāsī || 13||

ऐसीं हे विवेकाचीं कामें। विवेकी जाणतील नेमें।
अविवेकी भुलले भ्रमें। त्यांस हें कळेना॥ १४॥
aisīṁ he vivekācīṁ kāmeṁ | vivekī jāṇatīla nemeṁ |
avivekī bhulale bhrameṁ | tyāṁsa heṁ kaḻenā || 14||

अंतरवेधी अंतर जाणे। बाहेरमुद्रा कांहींच नेणें।
म्हणोन विवेकी शाहणे। अंतर शोधिती॥ १५॥
aṁtaravedhī aṁtara jāṇe | bāheramudrā kāṁhīṁca neṇeṁ |
mhaṇona vivekī śāhaṇe | aṁtara śodhitī || 15||

विवेकेंविण जो भाव। तो भावचि अभाव।
मुर्खस्य प्रतिमा देव। ऐसें वचन॥ १६॥
vivekeṁviṇa jo bhāva | to bhāvaci abhāva |
murkhasya pratimā deva | aiseṁ vacana || 16||

पाहात समजत सेवटा गेला। तोचि विवेकी भला।
तत्वें सांडुनी पावला। निरंजनीं॥ १७॥
pāhāta samajata sevaṭā gelā | toci vivekī bhalā |
tatveṁ sāṁḍunī pāvalā | niraṁjanīṁ || 17||

आरे जें आकारासी येतें। तें अवघेंच नासोन जतें।
मग गल्बल्यावेगळें तें। परब्रह्म जाणावें॥ १८॥
āre jeṁ ākārāsī yeteṁ | teṁ avagheṁca nāsona jateṁ |
maga galbalyāvegaḻeṁ teṁ | parabrahma jāṇāveṁ || 18||

चंचळ देव निश्चळ ब्रह्म। परब्रह्मीं नाहीं भ्रम।
प्रत्ययज्ञानें निभ्रम। होईजेतें॥ १९॥
caṁcaḻa deva niścaḻa brahma | parabrahmīṁ nāhīṁ bhrama |
pratyayajñāneṁ nibhrama | hoījeteṁ || 19||

प्रचीतीविण जें केलें। तें तें अवघें वेर्थ गेलें।
प्राणी कष्टकष्टोंचि मेलें। कर्मकचाटें॥ २०॥
pracītīviṇa jeṁ keleṁ | teṁ teṁ avagheṁ vertha geleṁ |
prāṇī kaṣṭakaṣṭoṁci meleṁ | karmakacāṭeṁ || 20||

कर्मावेगळें न व्हावें। तरी देवास कासया भजावें।
विवेकी जाणती स्वभावें। मूर्ख नेणे॥ २१॥
karmāvegaḻeṁ na vhāveṁ | tarī devāsa kāsayā bhajāveṁ |
vivekī jāṇatī svabhāveṁ | mūrkha neṇe || 21||

कांहीं अनुमानलें विचारें। देव आहे जगदांतरें।
सगुणाकरितां निर्धारें। निर्गुण पाविजे॥ २२॥
kāṁhīṁ anumānaleṁ vicāreṁ | deva āhe jagadāṁtareṁ |
saguṇākaritāṁ nirdhāreṁ | nirguṇa pāvije || 22||

सगुण पाहातां मुळास गेला। सहजचि निर्गुण पावला।
संगत्यागें मोकळा जाला। वस्तुरूप॥ २३॥
saguṇa pāhātāṁ muḻāsa gelā | sahajaci nirguṇa pāvalā |
saṁgatyāgeṁ mokaḻā jālā | vasturūpa || 23||

परमेश्वरीं अनुसंधान। लावितां होईजे पावन।
मुख्य ज्ञानेंचि विज्ञान। पाविजेतें॥ २४॥
parameśvarīṁ anusaṁdhāna | lāvitāṁ hoīje pāvana |
mukhya jñāneṁci vijñāna | pāvijeteṁ || 24||

ऐसीं हे विवेकाचीं विवर्णें। पाहावीं सुचित अंतःकर्णें।
नित्यानित्य विवेकश्रवणें। जगदोधार॥  २५॥
aisīṁ he vivekācīṁ vivarṇeṁ | pāhāvīṁ sucita aṁtaḥkarṇeṁ |
nityānitya vivekaśravaṇeṁ | jagadodhāra ||  25||

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
अंतर्देवनिरूपणनाम समास आठवा॥ ८॥ १८.८
iti śrīdāsabodhe guruśiṣyasaṁvāde
aṁtardevanirūpaṇanāma samāsa āṭhavā || 8|| 18.8

समास नववा      :      निद्रानिरूपण
samāsa navavā      :      nidrānirūpaṇa

॥ श्रीराम॥
|| śrīrāma ||

वंदूनियां आदिपुरुष। बोलों निद्रेचा विळास।
निद्रा आलियां सावकास। जाणार नाहीं॥ १॥
vaṁdūniyāṁ ādipuruṣa | boloṁ nidrecā viḻāsa |
nidrā āliyāṁ sāvakāsa | jāṇāra nāhīṁ || 1||

निद्रेनें व्यापिली काया। आळस आंग मोडे जांभया।
तेणेंकरितां बैसावया। धीर नाहीं॥ २॥
nidreneṁ vyāpilī kāyā | āḻasa āṁga moḍe jāṁbhayā |
teṇeṁkaritāṁ baisāvayā | dhīra nāhīṁ || 2||

कडकडां जांभया येती। चटचटां चटक्या वाजती।
डकडकां डुकल्या देती। सावकास॥ ३॥
kaḍakaḍāṁ jāṁbhayā yetī | caṭacaṭāṁ caṭakyā vājatī |
ḍakaḍakāṁ ḍukalyā detī | sāvakāsa || 3||

येकाचे डोळे झांकती। येकाचे डोळे लागती।
येक ते वचकोन पाहाती। चहुंकडे॥ ४॥
yekāce ḍoḻe jhāṁkatī | yekāce ḍoḻe lāgatī |
yeka te vacakona pāhātī | cahuṁkaḍe || 4||

येक उलथोन पडिले। तिहीं ब्रह्मविणे फोडिले।
हुडकाचे टुकडे जाले। सुधी नाहीं॥ ५॥
yeka ulathona paḍile | tihīṁ brahmaviṇe phoḍile |
huḍakāce ṭukaḍe jāle | sudhī nāhīṁ || 5||

येक टेंकोन बैसले। तेथेंचि घोरों लागले।
येक उताणे पसरलें। सावकास॥ ६॥
yeka ṭeṁkona baisale | tetheṁci ghoroṁ lāgale |
yeka utāṇe pasaraleṁ | sāvakāsa || 6||

कोणी मुर्कुंडी घालिती। कोणी कानवडें निजती।
कोणी चक्रीं फिरती। चहुंकडे॥ ७॥
koṇī murkuṁḍī ghālitī | koṇī kānavaḍeṁ nijatī |
koṇī cakrīṁ phiratī | cahuṁkaḍe || 7||

येक हात हालविती। येक पाये हालविती।
येक दांत खाती। कर्कराटें॥ ८॥
yeka hāta hālavitī | yeka pāye hālavitī |
yeka dāṁta khātī | karkarāṭeṁ || 8||

येकांचीं वस्त्रें निघोनि गेलीं। ते नागवींच लोळों लागलीं।
येकाचीं मुंडासीं गडबडलीं। चहुंकडे॥ ९॥
yekāṁcīṁ vastreṁ nighoni gelīṁ | te nāgavīṁca loḻoṁ lāgalīṁ |
yekācīṁ muṁḍāsīṁ gaḍabaḍalīṁ | cahuṁkaḍe || 9||

येक निजेलीं अव्यावेस्तें। येक दिसती जैसीं प्रेते।
दांत पसरुनी जैसीं भूतें। वाईट दिसती॥ १०॥
yeka nijelīṁ avyāvesteṁ | yeka disatī jaisīṁ prete |
dāṁta pasarunī jaisīṁ bhūteṁ | vāīṭa disatī || 10||

येक वोसणतचि उठिले। येक अंधारीं फिरों लागले।
येक जाऊन निजेले। उकरड्यावरी॥ ११॥
yeka vosaṇataci uṭhile | yeka aṁdhārīṁ phiroṁ lāgale |
yeka jāūna nijele | ukaraḍyāvarī || 11||

येक मडकीं उतरिती। येक भोई चांचपती।
येक उठोन वाटा लागती। भलतीकडे॥ १२॥
yeka maḍakīṁ utaritī | yeka bhoī cāṁcapatī |
yeka uṭhona vāṭā lāgatī | bhalatīkaḍe || 12||

येक प्राणी वोसणाती। येक फुंदफुंदों रडती।
येक खदखदां हासती। सावकास॥ १३॥
yeka prāṇī vosaṇātī | yeka phuṁdaphuṁdoṁ raḍatī |
yeka khadakhadāṁ hāsatī | sāvakāsa || 13||

येक हाका मारूं लागले। येक बोंबलित उठिले।
येक वचकोन राहिले। आपुले ठाईं॥ १४॥
yeka hākā mārūṁ lāgale | yeka boṁbalita uṭhile |
yeka vacakona rāhile | āpule ṭhāīṁ || 14||

येक क्षणक्षणा खुरडती। येक डोई खाजविती।
येक कढों लागती। सावकास॥ १५॥
yeka kṣaṇakṣaṇā khuraḍatī | yeka ḍoī khājavitī |
yeka kaḍhoṁ lāgatī | sāvakāsa || 15||

येकाच्या लाळा गळाल्या। येकाच्या पिका सांडल्या।
येकीं लघुशंका केल्या। सावकास॥ १६॥
yekācyā lāḻā gaḻālyā | yekācyā pikā sāṁḍalyā |
yekīṁ laghuśaṁkā kelyā | sāvakāsa || 16||

येक राउत सोडिती। येक कर्पट ढेंकर देती।
येक खांकरुनी थुंकिती। भलतीकडे॥ १७॥
yeka rāuta soḍitī | yeka karpaṭa ḍheṁkara detī |
yeka khāṁkarunī thuṁkitī | bhalatīkaḍe || 17||

येक हागती येक वोकिती। येक खोंकिती येक सिंकिती।
येक ते पाणी मागती। निदसुऱ्या स्वरें॥ १८॥
yeka hāgatī yeka vokitī | yeka khoṁkitī yeka siṁkitī |
yeka te pāṇī māgatī | nidasuyā svareṁ || 18||

येक दुस्वप्नें निर्बुजले। येक सुस्वप्नें संतोषले।
येक ते गाढमुढी पडिले। सुषुप्तिमधें॥ १९॥
yeka dusvapneṁ nirbujale | yeka susvapneṁ saṁtoṣale |
yeka te gāḍhamuḍhī paḍile | suṣuptimadheṁ || 19||

इकडे उजेडाया जालें। कोण्हीं पढणें आरंभिलें।
कोणीं प्रातस्मरामि मांडिलें। हरिकिर्तन॥ २०॥
ikaḍe ujeḍāyā jāleṁ | koṇhīṁ paḍhaṇeṁ āraṁbhileṁ |
koṇīṁ prātasmarāmi māṁḍileṁ | harikirtana || 20||

कोणीं आठविल्या ध्यानमूर्ति। कोणी येकांतीं जप करिती।
कोणी पाठांतर उजळिती। नाना प्रकारें॥ २१॥
koṇīṁ āṭhavilyā dhyānamūrti | koṇī yekāṁtīṁ japa karitī |
koṇī pāṭhāṁtara ujaḻitī | nānā prakāreṁ || 21||

नाना विद्या नाना कळा। आपलाल्या सिकती सकळा।
तानमानें गायेनकळा। येक गाती॥ २२॥
nānā vidyā nānā kaḻā | āpalālyā sikatī sakaḻā |
tānamāneṁ gāyenakaḻā | yeka gātī || 22||

मागें निद्रा संपली। पुढें जागृती प्राप्त जाली।
वेवसाईं बुद्धी आपुली। प्रेरिते जाले॥ २३॥
māgeṁ nidrā saṁpalī | puḍheṁ jāgṛtī prāpta jālī |
vevasāīṁ buddhī āpulī | prerite jāle || 23||

ज्ञाता तत्वें सांडून पळाला। तुर्येपैलिकडे गेला।
आत्मनिवेदनें जाला। ब्रह्मरूप॥ २४॥
jñātā tatveṁ sāṁḍūna paḻālā | turyepailikaḍe gelā |
ātmanivedaneṁ jālā | brahmarūpa || 24||

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
निद्रानिरूपणनाम समास नववा॥ ९॥ १८.९
iti śrīdāsabodhe guruśiṣyasaṁvāde
nidrānirūpaṇanāma samāsa navavā || 9|| 18.9

समास दहावा      :      श्रोताअवलक्षणनिरूपण
samāsa dahāvā      :      śrotāavalakṣaṇanirūpaṇa

॥ श्रीराम॥
|| śrīrāma ||

कोणीयेका कार्याचा साक्षप। कांहीं तऱ्ही घडे विक्षेप।
काळ साहे तें आपेंआप। होत जातें॥ १॥
koṇīyekā kāryācā sākṣapa | kāṁhīṁ tahī ghaḍe vikṣepa |
kāḻa sāhe teṁ āpeṁāpa | hota jāteṁ || 1||

कार्यभाग होत चालिला। तेणें प्राणी शोक जाला।
विचारहि सुचों लागला। दिवसेंदेवस॥ २॥
kāryabhāga hota cālilā | teṇeṁ prāṇī śoka jālā |
vicārahi sucoṁ lāgalā | divaseṁdevasa || 2||

कोणीयेक प्राणी जन्मासी येतो। कांहीं तऱ्ही काळ साहे होतो।
दुःखाउपरी सुख देतो। देव कृपाळुपणें॥ ३॥
koṇīyeka prāṇī janmāsī yeto | kāṁhīṁ tahī kāḻa sāhe hoto |
duḥkhāuparī sukha deto | deva kṛpāḻupaṇeṁ || 3||

अवघाचि काळ जरी सजे। तरी अवघेचि होती राजे।
कांहीं सजे कांहीं न सजे। ऐसें आहे॥ ४॥
avaghāci kāḻa jarī saje | tarī avagheci hotī rāje |
kāṁhīṁ saje kāṁhīṁ na saje | aiseṁ āhe || 4||

येकलोक अथवा परलोक। साधतां कोणीयेक विवेक।
अद्‍भूत होये स्वाभाविक। देणें ईश्वराचें॥ ५॥
yekaloka athavā paraloka | sādhatāṁ koṇīyeka viveka |
adbhūta hoye svābhāvika | deṇeṁ īśvarāceṁ || 5||

ऐकल्याविण कळलें। शिकल्याविण शहाणपण आलें।
देखिलें ना ऐकिलें। भूमंडळीं॥ ६॥
aikalyāviṇa kaḻaleṁ | śikalyāviṇa śahāṇapaṇa āleṁ |
dekhileṁ nā aikileṁ | bhūmaṁḍaḻīṁ || 6||

सकळ कांहीं ऐकतां कळे। कळतां कळतां वृत्ति निवळे।
नेमस्त मनामधें आकळे। सारासार॥ ७॥
sakaḻa kāṁhīṁ aikatāṁ kaḻe | kaḻatāṁ kaḻatāṁ vṛtti nivaḻe |
nemasta manāmadheṁ ākaḻe | sārāsāra || 7||

श्रवण म्हणिजे ऐकावें। मनन म्हणिजे मनीं धरावें।
येणें उपायें स्वभावें। त्रयलोक्य चाले॥ ८॥
śravaṇa mhaṇije aikāveṁ | manana mhaṇije manīṁ dharāveṁ |
yeṇeṁ upāyeṁ svabhāveṁ | trayalokya cāle || 8||

श्रवणाआड विक्षेप येती। नाना जिनस सांगो किती।
सावध असतां प्रत्यय येती। सकळ कांहीं॥ ९॥
śravaṇāāḍa vikṣepa yetī | nānā jinasa sāṁgo kitī |
sāvadha asatāṁ pratyaya yetī | sakaḻa kāṁhīṁ || 9||

श्रवणीं लोक बैसले। बोलतां बोलतां येकाग्र जाले।
त्याउपरी जे नूतन आले। ते येकाग्र नव्हेती॥ १०॥
śravaṇīṁ loka baisale | bolatāṁ bolatāṁ yekāgra jāle |
tyāuparī je nūtana āle | te yekāgra navhetī || 10||

मनुष्य बाहेर हिंडोनी आलें। नाना प्रकारीचें ऐकिलें।
उदंड गलबलूं लागलें। उगें असेना॥ ११॥
manuṣya bāhera hiṁḍonī āleṁ | nānā prakārīceṁ aikileṁ |
udaṁḍa galabalūṁ lāgaleṁ | ugeṁ asenā || 11||

प्रसंग पाहोन चालती। ऐसे लोक थोडे असती।
श्रवणीं नाना विक्षेप होती। ते हे ऐका॥ १२॥
prasaṁga pāhona cālatī | aise loka thoḍe asatī |
śravaṇīṁ nānā vikṣepa hotī | te he aikā || 12||

श्रवणीं बैसले ऐकाया। अडों लागलीसें काया।
येती कडकडां जांभया। निद्राभरें॥ १३॥
śravaṇīṁ baisale aikāyā | aḍoṁ lāgalīseṁ kāyā |
yetī kaḍakaḍāṁ jāṁbhayā | nidrābhareṁ || 13||

बैसले सुचित करूनि मना। परी तें मनचि ऐकेना।
मागें होतें ऐकिलें नाना। तेंचि धरुनी बैसलें॥ १४॥
baisale sucita karūni manā | parī teṁ manaci aikenā |
māgeṁ hoteṁ aikileṁ nānā | teṁci dharunī baisaleṁ || 14||

तत्पर केलें शरीर। परी मनामधें आणीक विचार।
कल्पना कल्पी तो विस्तार। किती म्हणौनि सांगावा॥ १५॥
tatpara keleṁ śarīra | parī manāmadheṁ āṇīka vicāra |
kalpanā kalpī to vistāra | kitī mhaṇauni sāṁgāvā || 15||

जें जें कांहीं श्रवणीं पडिलें। तितुकें समजोन विवरलें।
तरीच कांहीं सार्थक जालें। निरूपणीं॥ १६॥
jeṁ jeṁ kāṁhīṁ śravaṇīṁ paḍileṁ | titukeṁ samajona vivaraleṁ |
tarīca kāṁhīṁ sārthaka jāleṁ | nirūpaṇīṁ || 16||

मन दिसतें मां धरावें। ज्याचें त्यानें आवरावें।
आवरून विवेकें धरवें। अर्थांतरीं॥ १७॥
mana disateṁ māṁ dharāveṁ | jyāceṁ tyāneṁ āvarāveṁ |
āvarūna vivekeṁ dharaveṁ | arthāṁtarīṁ || 17||

निरूपणीं येऊन बैसला। परी तो उदंड जेऊन आला।
बैसतांच कासाविस जाला। त्रुषाकांत॥ १८॥
nirūpaṇīṁ yeūna baisalā | parī to udaṁḍa jeūna ālā |
baisatāṁca kāsāvisa jālā | truṣākāṁta || 18||

आधीं उदक आणविलें। घळघळां उदंड घेतलें।
तेणें मळमळूं लागलें। उठोनी गेला॥ १९॥
ādhīṁ udaka āṇavileṁ | ghaḻaghaḻāṁ udaṁḍa ghetaleṁ |
teṇeṁ maḻamaḻūṁ lāgaleṁ | uṭhonī gelā || 19||

कर्पट ढेंकर उचक्या देती। वारा सरतां मोठी फजिती।
क्षणक्षणा उठोनी जाती। लघुशंकेसी॥ २०॥
karpaṭa ḍheṁkara ucakyā detī | vārā saratāṁ moṭhī phajitī |
kṣaṇakṣaṇā uṭhonī jātī | laghuśaṁkesī || 20||

दिशेनें कासाविस केला। आवघेंचि सांडून धांविला।
निरूपणप्रसंगीं निघोन गेला। अखंड ऐसा॥ २१॥
diśeneṁ kāsāvisa kelā | āvagheṁci sāṁḍūna dhāṁvilā |
nirūpaṇaprasaṁgīṁ nighona gelā | akhaṁḍa aisā || 21||

दृष्टांती कांहीं अपूर्व आलें। अंतःकर्ण तेथेंचि राहिलें।
कोठवरी काये वाचिलें। कांहीं कळेना॥ २२॥
dṛṣṭāṁtī kāṁhīṁ apūrva āleṁ | aṁtaḥkarṇa tetheṁci rāhileṁ |
koṭhavarī kāye vācileṁ | kāṁhīṁ kaḻenā || 22||

निरूपणीं येऊन बैसला। तो विंचुवें फणकाविला।
कैचें निरूपण जाला। कासाविस॥ २३॥
nirūpaṇīṁ yeūna baisalā | to viṁcuveṁ phaṇakāvilā |
kaiceṁ nirūpaṇa jālā | kāsāvisa || 23||

पोटामधें तिडिक उठिली। पाठीमधें करक भरली।
चालक चिखल्या पुळी जाली। बैसवेना॥ २४॥
poṭāmadheṁ tiḍika uṭhilī | pāṭhīmadheṁ karaka bharalī |
cālaka cikhalyā puḻī jālī | baisavenā || 24||

पिसोळा चाऊन पळाला। तेणें प्राणी दुश्चीत जाला।
कोणें नेटें गल्बला केला। तेथेंचि धावें॥ २५॥
pisoḻā cāūna paḻālā | teṇeṁ prāṇī duścīta jālā |
koṇeṁ neṭeṁ galbalā kelā | tetheṁci dhāveṁ || 25||

विषइ लोक श्रवणीं येती। ते बायेकांकडेच पाहाती।
चोरटे लोक चोरून जाती। पादरक्षा॥ २६॥
viṣai loka śravaṇīṁ yetī | te bāyekāṁkaḍeca pāhātī |
coraṭe loka corūna jātī | pādarakṣā || 26||

होये नव्हे वादवेवाद। तेणें उदंड जाला खेद।
सिव्या गाळी अप्रमाद। होतां चुकला॥ २७॥
hoye navhe vādavevāda | teṇeṁ udaṁḍa jālā kheda |
sivyā gāḻī apramāda | hotāṁ cukalā || 27||

कोणी निरूपणीं बैसती। सावकस गोष्टी लाविती।
हरिदास ते रें रें करिती। पोटासाठीं॥ २८॥
koṇī nirūpaṇīṁ baisatī | sāvakasa goṣṭī lāvitī |
haridāsa te reṁ reṁ karitī | poṭāsāṭhīṁ || 28||

बहुत जाणते मिळाले। येकापुढें येक बोले।
लोकांचे आशये राहिले। कोण जाणे॥ २९॥
bahuta jāṇate miḻāle | yekāpuḍheṁ yeka bole |
lokāṁce āśaye rāhile | koṇa jāṇe || 29||

माझें होये तुझें नव्हे। ऐसी अखंड जयास सवे।
न्याये नीति सांडून धावे। अन्यायाकडे॥ ३०॥
mājheṁ hoye tujheṁ navhe | aisī akhaṁḍa jayāsa save |
nyāye nīti sāṁḍūna dhāve | anyāyākaḍe || 30||

आपल्य थोरपणासाठीं। अच्यावाच्या तोंड पिटी।
न्याये नाहीं ते सेवटीं। परम अन्याई॥ ३१॥
āpalya thorapaṇāsāṭhīṁ | acyāvācyā toṁḍa piṭī |
nyāye nāhīṁ te sevaṭīṁ | parama anyāī || 31||

येकेकडे अभिमान उठे। दूसरेकडे उदंड पेटे।
ऐसे श्रोते खरे खोटे। कोण जाणे॥ ३२॥
yekekaḍe abhimāna uṭhe | dūsarekaḍe udaṁḍa peṭe |
aise śrote khare khoṭe | koṇa jāṇe || 32||

म्हणोन जाणते विचक्षण। तें आधींच धरिती नेणेपण।
मूर्ख टोणपा आपण। कांहींच नाहीं॥ ३३॥
mhaṇona jāṇate vicakṣaṇa | teṁ ādhīṁca dharitī neṇepaṇa |
mūrkha ṭoṇapā āpaṇa | kāṁhīṁca nāhīṁ || 33||

आपणाहून देव थोर। ऐसा जयास कळला विचार।
सकळ कांहीं जगदांतर। तेहिं राखावें॥ ३४॥
āpaṇāhūna deva thora | aisā jayāsa kaḻalā vicāra |
sakaḻa kāṁhīṁ jagadāṁtara | tehiṁ rākhāveṁ || 34||

सभेमधें कळहो जाला। शब्द येतो जाणत्याला।
अंतरें राखों नाहीं सिकला। कैसा योगी॥ ३५॥
sabhemadheṁ kaḻaho jālā | śabda yeto jāṇatyālā |
aṁtareṁ rākhoṁ nāhīṁ sikalā | kaisā yogī || 35||

वैर करितां वैरचि वाढे। आपणास दुःख भोग्णें घडे।
म्हणोनि शाहाण्याचे कुकडे। कळों आलें॥ ३६॥
vaira karitāṁ vairaci vāḍhe | āpaṇāsa duḥkha bhogṇeṁ ghaḍe |
mhaṇoni śāhāṇyāce kukaḍe | kaḻoṁ āleṁ || 36||

अखंड आपणा सांभळिती। क्षुल्लकपण येऊं नेदिती।
थोर लोकांस क्ष्मा शांति। अगत्य करणें॥ ३७॥
akhaṁḍa āpaṇā sāṁbhaḻitī | kṣullakapaṇa yeūṁ neditī |
thora lokāṁsa kṣmā śāṁti | agatya karaṇeṁ || 37||

अवगुणापासीं बैसला गुणी। आवगुण कळतो ततक्षणीं।
विवेकी पुरुषाची करणी। विवेकें होते॥ ३८॥
avaguṇāpāsīṁ baisalā guṇī | āvaguṇa kaḻato tatakṣaṇīṁ |
vivekī puruṣācī karaṇī | vivekeṁ hote || 38||

उपाये परियाये दीर्घ प्रेत्‍न। विवेकबळें नाना येत्‍न।
करील तयाचें महिमान। तोचि जाणे॥ ३९॥
upāye pariyāye dīrgha pretna | vivekabaḻeṁ nānā yetna |
karīla tayāceṁ mahimāna | toci jāṇe || 39||

दुर्जनीं वेवदरून घेतला। बाश्कळ लोकीं घसरिला।
विवेकापासून चेवला। विवेकी कैसा॥ ४०॥
durjanīṁ vevadarūna ghetalā | bāśkaḻa lokīṁ ghasarilā |
vivekāpāsūna cevalā | vivekī kaisā || 40||

न्याये परियाये उपाये। मूर्खास हें कळे काये।
मूर्खाकरितां चिवडा होये। मज्यालसीचा॥ ४१॥
nyāye pariyāye upāye | mūrkhāsa heṁ kaḻe kāye |
mūrkhākaritāṁ civaḍā hoye | majyālasīcā || 41||

मग ते शाहाणे नीट करिती। स्वयें साहोन साहविती।
स्वयें करून करविती। लोकांकरवीं॥ ४२॥
maga te śāhāṇe nīṭa karitī | svayeṁ sāhona sāhavitī |
svayeṁ karūna karavitī | lokāṁkaravīṁ || 42||

पृथ्वीमधें उदंड जन। जनामधें असती सज्जन।
जयांकरितां समाधान। प्राणीमात्रासी॥ ४३॥
pṛthvīmadheṁ udaṁḍa jana | janāmadheṁ asatī sajjana |
jayāṁkaritāṁ samādhāna | prāṇīmātrāsī || 43||

तो मनोगतांचीं आंगें जाणे। मान प्रसंग समये जाणे।
संतप्तालागीं निवऊ जाणे। नाना प्रकारें॥ ४४॥
to manogatāṁcīṁ āṁgeṁ jāṇe | māna prasaṁga samaye jāṇe |
saṁtaptālāgīṁ nivaū jāṇe | nānā prakāreṁ || 44||

ऐसा तो जाणता लोक। समर्थ तयाचा विवेक।
त्यचें करणें कांहिं येक। जनास कळेना॥ ४५॥
aisā to jāṇatā loka | samartha tayācā viveka |
tyaceṁ karaṇeṁ kāṁhiṁ yeka | janāsa kaḻenā || 45||

बहुत जनस चलवी। नाना मंडळें हालवी।
ऐसी हे समर्थपदवी। विवेकें होते॥ ४६॥
bahuta janasa calavī | nānā maṁḍaḻeṁ hālavī |
aisī he samarthapadavī | vivekeṁ hote || 46||

विवेक एकांती करावा। जगदीश धारणेनें धरावा।
लोक आपला आणी परावा। म्हणोंचि नये॥ ४७॥
viveka ekāṁtī karāvā | jagadīśa dhāraṇeneṁ dharāvā |
loka āpalā āṇī parāvā | mhaṇoṁci naye || 47||

येकांती विवेक ठाईं पडे। येकांतीं येत्‍न सांपडे।
येकांतीं तर्क वावडे। ब्रह्मांडगोळीं॥ ४८॥
yekāṁtī viveka ṭhāīṁ paḍe | yekāṁtīṁ yetna sāṁpaḍe |
yekāṁtīṁ tarka vāvaḍe | brahmāṁḍagoḻīṁ || 48||

येकांती स्मरण करावें। चुकलें निधान पडे ठावें।
अंतरात्म्यासरिसें फिरावें। कांहीं तरी॥ ४९॥
yekāṁtī smaraṇa karāveṁ | cukaleṁ nidhāna paḍe ṭhāveṁ |
aṁtarātmyāsariseṁ phirāveṁ | kāṁhīṁ tarī || 49||

जयास येकांत मानला। अवघ्या आधीं कळे त्याला।
त्यावेगळें वडिलपणाला। ठवचि नाहीं॥ ५०॥
jayāsa yekāṁta mānalā | avaghyā ādhīṁ kaḻe tyālā |
tyāvegaḻeṁ vaḍilapaṇālā | ṭhavaci nāhīṁ || 50||

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
श्रोताअवलक्षणनिरूपणनाम समास दहावा॥ १०॥ १८.१०
iti śrīdāsabodhe guruśiṣyasaṁvāde
śrotāavalakṣaṇanirūpaṇanāma samāsa dahāvā || 10|| 18.10

॥ दशक अठरावा समाप्त॥
|| daśaka aṭharāvā samāpta ||