॥ दशक पहिला : स्तवननाम॥ १॥
|| daśaka pahilā : stavananāma || 1||

समास पहिला : ग्रंथारंभलक्षण
samāsa pahilā : graṁthāraṁbhalakṣaṇa

॥ श्रीराम॥
|| śrīrāma ||

श्रोते पुसती कोण ग्रंथ। काय बोलिलें जी येथ।
श्रवण केलियानें प्राप्त। काय आहे॥ १॥
śrote pusatī koṇa graṁtha | kāya bolileṁ jī yetha |
śravaṇa keliyāneṁ prāpta | kāya āhe || 1||

ग्रंथा नाम दासबोध। गुरुशिष्यांचा संवाद।
येथ बोलिला विशद। भक्तिमार्ग॥ २॥
graṁthā nāma dāsabodha | guruśiṣyāṁcā saṁvāda |
yetha bolilā viśada | bhaktimārga || 2||

नवविधा भक्ति आणि ज्ञान। बोलिलें वैराग्याचें लक्षण।
बहुधा अध्यात्म निरोपण। निरोपिलें॥ ३॥
navavidhā bhakti āṇi jñāna | bolileṁ vairāgyāceṁ lakṣaṇa |
bahudhā adhyātma niropaṇa | niropileṁ || 3||

भक्तिचेन योगें देव। निश्चयें पावती मानव।
ऐसा आहे अभिप्राव। ईये ग्रंथीं॥ ४॥
bhakticena yogeṁ deva | niścayeṁ pāvatī mānava |
aisā āhe abhiprāva | īye graṁthīṁ || 4||

मुख्य भक्तीचा निश्चयो। शुद्धज्ञानाचा निश्चयो।
आत्मस्थितीचा निश्चयो। बोलिला असे॥ ५॥
mukhya bhaktīcā niścayo | śuddhajñānācā niścayo |
ātmasthitīcā niścayo | bolilā ase || 5||

शुद्ध उपदेशाचा निश्चयो। सायोज्यमुक्तीचा निश्चयो।
मोक्षप्राप्तीचा निश्चयो। बोलिला असे॥ ६॥
śuddha upadeśācā niścayo | sāyojyamuktīcā niścayo |
mokṣaprāptīcā niścayo | bolilā ase || 6||

शुद्धस्वरूपाचा निश्चयो। विदेहस्थितीचा निश्चयो।
अलिप्तपणाचा निश्चयो। बोलिला असे॥ ७॥
śuddhasvarūpācā niścayo | videhasthitīcā niścayo |
aliptapaṇācā niścayo | bolilā ase || 7||

मुख्य देवाचा निश्चयो। मुख्य भक्ताचा निश्चयो।
जीवशिवाचा निश्चयो। बोलिला असे॥ ८॥
mukhya devācā niścayo | mukhya bhaktācā niścayo |
jīvaśivācā niścayo | bolilā ase || 8||

मुख्य ब्रह्माचा निश्चयो। नाना मतांचा निश्चयो।
आपण कोण हा निश्चयो। बोलिला असे॥ ९॥
mukhya brahmācā niścayo | nānā matāṁcā niścayo |
āpaṇa koṇa hā niścayo | bolilā ase || 9||

मुख्य उपासनालक्षण। नाना कवित्वलक्षण।
नाना चातुर्यलक्षण। बोलिलें असे॥ १०॥
mukhya upāsanālakṣaṇa | nānā kavitvalakṣaṇa |
nānā cāturyalakṣaṇa | bolileṁ ase || 10||

मायोद्‌भवाचें लक्षण। पंचभूतांचे लक्षण।
कर्ता कोण हें लक्षण। बोलिलें असे॥ ११॥
māyodbhavāceṁ lakṣaṇa | paṁcabhūtāṁce lakṣaṇa |
kartā koṇa heṁ lakṣaṇa | bolileṁ ase || 11||

नाना किंत निवारिले। नाना संशयो छेदिले।
नाना आशंका फेडिले। नाना प्रश्न॥ १२॥
nānā kiṁta nivārile | nānā saṁśayo chedile |
nānā āśaṁkā pheḍile | nānā praśna || 12||

ऐसें बहुधा निरोपिलें। ग्रंथगर्भी जें बोलिलें।
तें अवघेंचि अनुवादलें। न वचे किं कदा॥ १३॥
aiseṁ bahudhā niropileṁ | graṁthagarbhī jeṁ bolileṁ |
teṁ avagheṁci anuvādaleṁ | na vace kiṁ kadā || 13||

तथापि अवघा दासबोध। दशक फोडून केला विशद।
जे जे दशकींचा अनुवाद। ते ते दशकीं बोलिला॥ १४॥
tathāpi avaghā dāsabodha | daśaka phoḍūna kelā viśada |
je je daśakīṁcā anuvāda | te te daśakīṁ bolilā || 14||

नाना ग्रंथांच्या समती। उपनिषदें वेदांत श्रुती।
आणि मुख्य आत्मप्रचीती। शास्त्रेंसहित॥ १५॥
nānā graṁthāṁcyā samatī | upaniṣadeṁ vedāṁta śrutī |
āṇi mukhya ātmapracītī | śāstreṁsahita || 15||

नाना समती‍अन्वये। म्हणौनी मिथ्या म्हणतां न ये।
तथापि हें अनुभवासि ये। प्रत्यक्ष आतां॥ १६॥
nānā samatīanvaye | mhaṇaunī mithyā mhaṇatāṁ na ye |
tathāpi heṁ anubhavāsi ye | pratyakṣa ātāṁ || 16||

मत्सरें यासी मिथ्या म्हणती। तरी अवघेचि ग्रंथ उछेदती।
नाना ग्रंथांच्या समती। भगवद्‌वाक्यें॥ १७॥
matsareṁ yāsī mithyā mhaṇatī | tarī avagheci graṁtha uchedatī |
nānā graṁthāṁcyā samatī | bhagavadvākyeṁ || 17||

शिवगीता रामगीता। गुरुगीता गर्भगीता।
उत्तरगीता अवधूतगीता। वेद आणी वेदांत॥ १८॥
śivagītā rāmagītā | gurugītā garbhagītā |
uttaragītā avadhūtagītā | veda āṇī vedāṁta || 18||

भगवद्‌गीता ब्रह्मगीता। हंसगीता पाण्डवगीता।
गणेशगीता येमगीता। उपनिषदें भागवत॥ १९॥
bhagavadgītā brahmagītā | haṁsagītā pāṇḍavagītā |
gaṇeśagītā yemagītā | upaniṣadeṁ bhāgavata || 19||

इत्यादिक नाना ग्रंथ। समतीस बोलिले येथ।
भगवद्‌वाक्ये येथार्थ। निश्चयेंसीं॥ २०॥
ityādika nānā graṁtha | samatīsa bolile yetha |
bhagavadvākye yethārtha | niścayeṁsīṁ || 20||

भगवद्‌वचनीं अविश्वासे। ऐसा कोण पतित असे।
भगवद्‌वाक्याविरहित नसे। बोलणे येथीचें॥ २१॥
bhagavadvacanīṁ aviśvāse | aisā koṇa patita ase |
bhagavadvākyāvirahita nase | bolaṇe yethīceṁ || 21||

पूर्णग्रंथ पाहिल्याविण। उगाच ठेवी जो दूषण।
तो दुरात्मा दुराभिमान। मत्सरें करी॥ २२॥
pūrṇagraṁtha pāhilyāviṇa | ugāca ṭhevī jo dūṣaṇa |
to durātmā durābhimāna | matsareṁ karī || 22||

अभिमानें उठे मत्सर। मत्सरें ये तिरस्कार।
पुढें क्रोधाचा विकार। प्रबळे बळें॥ २३॥
abhimāneṁ uṭhe matsara | matsareṁ ye tiraskāra |
puḍheṁ krodhācā vikāra | prabaḻe baḻeṁ || 23||

ऐसा अंतरी नासला। कामक्रोधें खवळला।
अहंभावे पालटला। प्रत्यक्ष दिसे॥ २४॥
aisā aṁtarī nāsalā | kāmakrodheṁ khavaḻalā |
ahaṁbhāve pālaṭalā | pratyakṣa dise || 24||

कामक्रोधें लिथाडिला। तो कैसा म्हणावा भला।
अमृत सेवितांच पावला। मृत्य राहो॥ २५॥
kāmakrodheṁ lithāḍilā | to kaisā mhaṇāvā bhalā |
amṛta sevitāṁca pāvalā | mṛtya rāho || 25||

आतां असो हें बोलणें। अधिकारासारिखें घेणें।
परंतु अभिमान त्यागणें। हें उत्तमोत्तम॥ २६॥
ātāṁ aso heṁ bolaṇeṁ | adhikārāsārikheṁ gheṇeṁ |
paraṁtu abhimāna tyāgaṇeṁ | heṁ uttamottama || 26||

मागां श्रोतीं आक्षेपिलें। जी ये ग्रंथीं काय बोलिलें।
तें सकळहि निरोपिलें। संकळीत मार्गे॥ २७॥
māgāṁ śrotīṁ ākṣepileṁ | jī ye graṁthīṁ kāya bolileṁ |
teṁ sakaḻahi niropileṁ | saṁkaḻīta mārge || 27||

आतां श्रवण केलियाचें फळ। क्रिया पालटे तत्काळ।
तुटे संशयाचें मूळ। येकसरां॥ २८॥
ātāṁ śravaṇa keliyāceṁ phaḻa | kriyā pālaṭe tatkāḻa |
tuṭe saṁśayāceṁ mūḻa | yekasarāṁ || 28||

मार्ग सांपडे सुगम। न लगे साधन दुर्गम।
सायोज्यमुक्तीचें वर्म। ठांइं पडे॥ २९॥
mārga sāṁpaḍe sugama | na lage sādhana durgama |
sāyojyamuktīceṁ varma | ṭhāṁiṁ paḍe || 29||

नासे अज्ञान दुःख भ्रांती। शीघ्रचि येथें ज्ञानप्राप्ती।
ऐसी आहे फळश्रुती। ईये ग्रंथीं॥ ३०॥
nāse ajñāna duḥkha bhrāṁtī | śīghraci yetheṁ jñānaprāptī |
aisī āhe phaḻaśrutī | īye graṁthīṁ || 30||

योगियांचे परम भाग्य। आंगीं बाणे तें वैराग्य।
चातुर्य कळे यथायोग्य। विवेकेंसहित॥ ३१॥
yogiyāṁce parama bhāgya | āṁgīṁ bāṇe teṁ vairāgya |
cāturya kaḻe yathāyogya | vivekeṁsahita || 31||

भ्रांत अवगुणी अवलक्षण। तेंचि होती सुलक्षण।
धूर्त तार्किक विचक्षण। समयो जाणती॥ ३२॥
bhrāṁta avaguṇī avalakṣaṇa | teṁci hotī sulakṣaṇa |
dhūrta tārkika vicakṣaṇa | samayo jāṇatī || 32||

आळसी तेचि साक्षपी होती। पापी तेचि प्रस्तावती।
निंदक तेचि वंदूं लागती। भक्तिमार्गासी॥ ३३॥
āḻasī teci sākṣapī hotī | pāpī teci prastāvatī |
niṁdaka teci vaṁdūṁ lāgatī | bhaktimārgāsī || 33||

बद्धची होती मुमुक्ष। मूर्ख होती अतिदक्ष।
अभक्तची पावती मोक्ष। भक्तिमार्गें॥ ३४॥
baddhacī hotī mumukṣa | mūrkha hotī atidakṣa |
abhaktacī pāvatī mokṣa | bhaktimārgeṁ || 34||

नाना दोष ते नासती। पतित तेचि पावन होती।
प्राणी पावे उत्तम गती। श्रवणमात्रें॥ ३५॥
nānā doṣa te nāsatī | patita teci pāvana hotī |
prāṇī pāve uttama gatī | śravaṇamātreṁ || 35||

नाना धोकें देहबुद्धीचे। नाना किंत संदेहाचे।
नाना उद्वेग संसाराचे। नासती श्रवणें॥ ३६॥
nānā dhokeṁ dehabuddhīce | nānā kiṁta saṁdehāce |
nānā udvega saṁsārāce | nāsatī śravaṇeṁ || 36||

ऐसी याची फळश्रुती। श्रवणें चुके अधोगती।
मनास होय विश्रांती। समाधान॥ ३७॥
aisī yācī phaḻaśrutī | śravaṇeṁ cuke adhogatī |
manāsa hoya viśrāṁtī | samādhāna || 37||

जयाचा भावार्थ जैसा। तयास लाभ तैसा।
मत्सर धरी जो पुंसा। तयास तेंचि प्राप्त॥ ३८॥
jayācā bhāvārtha jaisā | tayāsa lābha taisā |
matsara dharī jo puṁsā | tayāsa teṁci prāpta || 38||

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे ग्रंथारंभलक्षणनाम
समास पहिला॥ १॥ १.१
iti śrīdāsabodhe guruśiṣyasaṁvāde graṁthāraṁbhalakṣaṇanāma
samāsa pahilā || 1|| 1.1

समास दुसरा : गणेशस्तवन
samāsa dusarā : gaṇeśastavana

॥ श्रीराम॥
|| śrīrāma ||

ॐ नमोजि गणनायेका। सर्व सिद्धिफळदायेका।
अज्ञानभ्रांतिछेदका। बोधरूपा॥ १॥
om namoji gaṇanāyekā | sarva siddhiphaḻadāyekā |
ajñānabhrāṁtichedakā | bodharūpā || 1||

माझिये अंतरीं भरावें। सर्वकाळ वास्तव्य करावें।
मज वाग्सुंन्यास वदवावें। कृपाकटाक्षेंकरूनी॥ २॥
mājhiye aṁtarīṁ bharāveṁ | sarvakāḻa vāstavya karāveṁ |
maja vāgsuṁnyāsa vadavāveṁ | kṛpākaṭākṣeṁkarūnī || 2||

तुझिये कृपेचेनि बळें। वितुळती भ्रांतीचीं पडळें।
आणी विश्वभक्षक काळें। दास्यत्व कीजे॥ ३॥
tujhiye kṛpeceni baḻeṁ | vituḻatī bhrāṁtīcīṁ paḍaḻeṁ |
āṇī viśvabhakṣaka kāḻeṁ | dāsyatva kīje || 3||

येतां कृपेची निज उडी। विघ्नें कापती बापुडीं।
हो‍ऊन जाती देशधडी। नाममात्रें॥ ४॥
yetāṁ kṛpecī nija uḍī | vighneṁ kāpatī bāpuḍīṁ |
hoūna jātī deśadhaḍī | nāmamātreṁ || 4||

म्हणौन नामें विघ्नहर। आम्हां अनाथांचे माहेर।
आदिकरूनी हरीहर। अमर वंदिती॥ ५॥
mhaṇauna nāmeṁ vighnahara | āmhāṁ anāthāṁce māhera |
ādikarūnī harīhara | amara vaṁditī || 5||

वंदूनियां मंगळनिधी। कार्य करितां सर्वसिद्धी।
आघात अडथाळे उपाधी। बाधूं सकेना॥ ६॥
vaṁdūniyāṁ maṁgaḻanidhī | kārya karitāṁ sarvasiddhī |
āghāta aḍathāḻe upādhī | bādhūṁ sakenā || 6||

जयाचें आठवितां ध्यान। वाटे परम समाधान।
नेत्रीं रिघोनियां मन। पांगुळे सर्वांगी॥ ७॥
jayāceṁ āṭhavitāṁ dhyāna | vāṭe parama samādhāna |
netrīṁ righoniyāṁ mana | pāṁguḻe sarvāṁgī || 7||

सगुण रूपाची टेव। माहा लावण्य लाघव।
नृत्य करितां सकळ देव। तटस्त होती॥ ८॥
saguṇa rūpācī ṭeva | māhā lāvaṇya lāghava |
nṛtya karitāṁ sakaḻa deva | taṭasta hotī || 8||

सर्वकाळ मदोन्मत्त। सदा आनंदे डुल्लत।
हरूषें निर्भर उद्दित। सुप्रसन्नवदनु॥ ९॥
sarvakāḻa madonmatta | sadā ānaṁde ḍullata |
harūṣeṁ nirbhara uddita | suprasannavadanu || 9||

भव्यरूप वितंड। भीममूर्ति माहा प्रचंड।
विस्तीर्ण मस्तकीं उदंड। सिंधूर चर्चिला॥ १०॥
bhavyarūpa vitaṁḍa | bhīmamūrti māhā pracaṁḍa |
vistīrṇa mastakīṁ udaṁḍa | siṁdhūra carcilā || 10||

नाना सुगंध परिमळें। थबथबा गळती गंडस्थळें।
तेथें आलीं षट्‌पदकुळें। झुंकारशब्दें॥ ११॥
nānā sugaṁdha parimaḻeṁ | thabathabā gaḻatī gaṁḍasthaḻeṁ |
tetheṁ ālīṁ ṣaṭpadakuḻeṁ | jhuṁkāraśabdeṁ || 11||

मुर्डीव शुंडादंड सरळे। शोभे अभिनव आवाळें।
लंबित अधर तिक्षण गळे। क्षणक्ष्णा मंदसत्वी॥ १२॥
murḍīva śuṁḍādaṁḍa saraḻe | śobhe abhinava āvāḻeṁ |
laṁbita adhara tikṣaṇa gaḻe | kṣaṇakṣṇā maṁdasatvī || 12||

चौदा विद्यांचा गोसांवी। हरस्व लोचन ते हिलावी।
लवलवित फडकावी। फडै फडै कर्णथापा॥ १३॥
caudā vidyāṁcā gosāṁvī | harasva locana te hilāvī |
lavalavita phaḍakāvī | phaḍai phaḍai karṇathāpā || 13||

रत्नखचित मुगुटीं झळाळ। नाना सुरंग फांकती कीळ।
कुंडलें तळपती नीळ। वरी जडिले झमकती॥ १४॥
ratnakhacita muguṭīṁ jhaḻāḻa | nānā suraṁga phāṁkatī kīḻa |
kuṁḍaleṁ taḻapatī nīḻa | varī jaḍile jhamakatī || 14||

दंत शुभ्र सद्दट। रत्नखचित हेमकट्ट।
तया तळवटीं पत्रें नीट। तळपती लघु लघु॥ १५॥
daṁta śubhra saddaṭa | ratnakhacita hemakaṭṭa |
tayā taḻavaṭīṁ patreṁ nīṭa | taḻapatī laghu laghu || 15||

लवथवित मलपे दोंद। वेष्टित कट्ट नागबंद।
क्षुद्र घंटिका मंद मंद। वाजती झणत्कारें॥ १६॥
lavathavita malape doṁda | veṣṭita kaṭṭa nāgabaṁda |
kṣudra ghaṁṭikā maṁda maṁda | vājatī jhaṇatkāreṁ || 16||

चतुर्भुज लंबोदर। कासे कासिला पितांबर।
फडके दोंदिचा फणीवर। धुधूकार टाकी॥ १७॥
caturbhuja laṁbodara | kāse kāsilā pitāṁbara |
phaḍake doṁdicā phaṇīvara | dhudhūkāra ṭākī || 17||

डोलवी मस्तक जिव्हा लाळी। घालून बैसला वेटाळी।
उभारोनि नाभिकमळीं। टकमकां पाहे॥ १८॥
ḍolavī mastaka jivhā lāḻī | ghālūna baisalā veṭāḻī |
ubhāroni nābhikamaḻīṁ | ṭakamakāṁ pāhe || 18||

नाना याति कुशुममाळा। व्याळपरियंत रुळती गळां।
रत्नजडित हृदयकमळा-। वरी पदक शोभे॥ १९॥
nānā yāti kuśumamāḻā | vyāḻapariyaṁta ruḻatī gaḻāṁ |
ratnajaḍita hṛdayakamaḻā- | varī padaka śobhe || 19||

शोभे फरश आणी कमळ। अंकुश तिक्षण तेजाळ।
येके करीं मोदकगोळ। तयावरी अति प्रीति॥ २०॥
śobhe pharaśa āṇī kamaḻa | aṁkuśa tikṣaṇa tejāḻa |
yeke karīṁ modakagoḻa | tayāvarī ati prīti || 20||

नट नाट्य कळा कुंसरी। नाना छंदें नृत्य करी।
टाळ मृदांग भरोवरी। उपांग हुंकारे॥ २१॥
naṭa nāṭya kaḻā kuṁsarī | nānā chaṁdeṁ nṛtya karī |
ṭāḻa mṛdāṁga bharovarī | upāṁga huṁkāre || 21||

स्थिरता नाहीं येक क्षण। चपळविशईं अग्रगण।
साजिरी मूर्ति सुलक्षण। लावण्यखाणी॥ २२॥
sthiratā nāhīṁ yeka kṣaṇa | capaḻaviśaīṁ agragaṇa |
sājirī mūrti sulakṣaṇa | lāvaṇyakhāṇī || 22||

रुणझुणा वाजती नेपुरें। वांकी बोभाटती गजरें।
घागरियासहित मनोहरें। पा‍उलें दोनी॥ २३॥
ruṇajhuṇā vājatī nepureṁ | vāṁkī bobhāṭatī gajareṁ |
ghāgariyāsahita manohareṁ | pāuleṁ donī || 23||

ईश्वरसभेसी आली शोभा। दिव्यांबरांची फांकली प्रभा।
साहित्यविशईं सुल्लभा। अष्टनायका होती॥ २४॥
īśvarasabhesī ālī śobhā | divyāṁbarāṁcī phāṁkalī prabhā |
sāhityaviśaīṁ sullabhā | aṣṭanāyakā hotī || 24||

ऐसा सर्वांगे सुंदरु। सकळ विद्यांचा आगरु।
त्यासी माझा नमस्कारु। साष्टांग भावें॥ २५॥
aisā sarvāṁge suṁdaru | sakaḻa vidyāṁcā āgaru |
tyāsī mājhā namaskāru | sāṣṭāṁga bhāveṁ || 25||

ध्यान गणेशाचें वर्णितां। मतिप्रकाश होये भ्रांता।
गुणानुवाद श्रवण करितां। वोळे सरस्वती॥ २६॥
dhyāna gaṇeśāceṁ varṇitāṁ | matiprakāśa hoye bhrāṁtā |
guṇānuvāda śravaṇa karitāṁ | voḻe sarasvatī || 26||

जयासि ब्रह्मादिक वंदिती। तेथें मानव बापुडे किती।
असो प्राणी मंदमती। तेहीं गणेश चिंतावा॥ २७॥
jayāsi brahmādika vaṁditī | tetheṁ mānava bāpuḍe kitī |
aso prāṇī maṁdamatī | tehīṁ gaṇeśa ciṁtāvā || 27||

जे मूर्ख अवलक्षण। जे कां हीणाहूनि हीण।
तेचि होती दक्ष प्रविण। सर्वविशईं॥ २८॥
je mūrkha avalakṣaṇa | je kāṁ hīṇāhūni hīṇa |
teci hotī dakṣa praviṇa | sarvaviśaīṁ || 28||

ऐसा जो परम समर्थ। पूर्ण करी मनोरथ।
सप्रचीत भजनस्वार्थ। कल्लौ चंडीविनायेकौ॥ २९॥
aisā jo parama samartha | pūrṇa karī manoratha |
sapracīta bhajanasvārtha | kallau caṁḍīvināyekau || 29||

ऐसा गणेश मंगळमूर्ती। तो म्यां स्तविला येथामति।
वांछ्या धरूनि चित्तीं। परमार्थाची॥ ३०॥
aisā gaṇeśa maṁgaḻamūrtī | to myāṁ stavilā yethāmati |
vāṁchyā dharūni cittīṁ | paramārthācī || 30||

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे गणेशस्तवननाम
समास दुसरा॥ २॥ १.२
iti śrīdāsabodhe guruśiṣyasaṁvāde gaṇeśastavananāma
samāsa dusarā || 2|| 1.2

समास तिसरा : शारदास्तवन
samāsa tisarā : śāradāstavana

॥ श्रीराम॥
|| śrīrāma ||

आतां वंदीन वेदमाता। श्रीशारदा ब्रह्मसुता।
शब्दमूल वाग्देवता। माहं माया॥ १॥
ātāṁ vaṁdīna vedamātā | śrīśāradā brahmasutā |
śabdamūla vāgdevatā | māhaṁ māyā || 1||

जे उठवी शब्दांकुर। वदे वैखरी अपार।
जे शब्दाचें अभ्यांतर। उकलून दावी॥ २॥
je uṭhavī śabdāṁkura | vade vaikharī apāra |
je śabdāceṁ abhyāṁtara | ukalūna dāvī || 2||

जे योगियांची समाधी। जे धारिष्टांची कृतबुद्धी।
जे विद्या अविद्या उपाधी। तोडून टाकी॥ ३॥
je yogiyāṁcī samādhī | je dhāriṣṭāṁcī kṛtabuddhī |
je vidyā avidyā upādhī | toḍūna ṭākī || 3||

जे माहापुरुषाची भार्या। अति सलग्न अवस्था तुर्या।
जयेकरितां महत्कार्या। प्रवर्तले साधु॥ ४॥
je māhāpuruṣācī bhāryā | ati salagna avasthā turyā |
jayekaritāṁ mahatkāryā | pravartale sādhu || 4||

जे महंतांची शांती। जे ईश्वराची निज शक्ती।
जे ज्ञानियांची विरक्ती। नैराशशोभा॥ ५॥
je mahaṁtāṁcī śāṁtī | je īśvarācī nija śaktī |
je jñāniyāṁcī viraktī | nairāśaśobhā || 5||

जे अनंत ब्रह्मांडें घडी। लीळाविनोदेंचि मोडी।
आपण आदिपुरुषीं दडी। मारून राहे॥ ६॥
je anaṁta brahmāṁḍeṁ ghaḍī | līḻāvinodeṁci moḍī |
āpaṇa ādipuruṣīṁ daḍī | mārūna rāhe || 6||

जे प्रत्यक्ष पाहातां आडळे। विचार घेतां तरी नाडळे।
जयेचा पार न कळे। ब्रह्मादिकांसी॥ ७॥
je pratyakṣa pāhātāṁ āḍaḻe | vicāra ghetāṁ tarī nāḍaḻe |
jayecā pāra na kaḻe | brahmādikāṁsī || 7||

जे सर्व नाटक अंतर्कळा। जाणीव स्फूर्ती निर्मळा।
जयेचेनी स्वानंदसोहळा। ज्ञानशक्ती॥ ८॥
je sarva nāṭaka aṁtarkaḻā | jāṇīva sphūrtī nirmaḻā |
jayecenī svānaṁdasohaḻā | jñānaśaktī || 8||

जे लावण्यस्वरूपाची शोभा। जे परब्रह्मसूर्याची प्रभा।
जे शब्दीं वदोनि उभा। संसार नासी॥ ९॥
je lāvaṇyasvarūpācī śobhā | je parabrahmasūryācī prabhā |
je śabdīṁ vadoni ubhā | saṁsāra nāsī || 9||

जे मोक्षश्रिया माहांमंगळा। जे सत्रावी जीवनकळा।
हे सत्त्वलीळा सुसीतळा। लावण्यखाणी॥ १०॥
je mokṣaśriyā māhāṁmaṁgaḻā | je satrāvī jīvanakaḻā |
he sattvalīḻā susītaḻā | lāvaṇyakhāṇī || 10||

जे अवेक्त पुरुषाची वेक्ती। विस्तारें वाढली इच्छाशक्ती।
जे कळीकाळाची नियंती। सद्‍गुरुकृपा॥ ११॥
je avekta puruṣācī vektī | vistāreṁ vāḍhalī icchāśaktī |
je kaḻīkāḻācī niyaṁtī | sadgurukṛpā || 11||

जे परमार्थमार्गींचा विचार-। निवडून दावी सारासार।
भवसिंधूचा पैलपार। पाववी शब्दबळें॥ १२॥
je paramārthamārgīṁcā vicāra- | nivaḍūna dāvī sārāsāra |
bhavasiṁdhūcā pailapāra | pāvavī śabdabaḻeṁ || 12||

ऐसी बहुवेषें नटली। माया शारदा येकली।
सिद्धचि अंतरी संचली। चतुर्विधा प्रकारें॥ १३॥
aisī bahuveṣeṁ naṭalī | māyā śāradā yekalī |
siddhaci aṁtarī saṁcalī | caturvidhā prakāreṁ || 13||

तींहीं वाचा अंतरीं आलें। तें वैखरिया प्रगट केलें।
म्हणौन कर्तुत्व जितुकें जालें। तें शारदागुणें॥ १४॥
tīṁhīṁ vācā aṁtarīṁ āleṁ | teṁ vaikhariyā pragaṭa keleṁ |
mhaṇauna kartutva jitukeṁ jāleṁ | teṁ śāradāguṇeṁ || 14||

जे ब्रह्मादिकांची जननी। हरीहर जयेपासुनी।
सृष्टिरचना लोक तिनी। विस्तार जयेचा॥ १५॥
je brahmādikāṁcī jananī | harīhara jayepāsunī |
sṛṣṭiracanā loka tinī | vistāra jayecā || 15||

जे परमार्थाचें मूळ। नांतरी सद्विद्याची केवळ।
निवांत निर्मळ निश्चळ। स्वरूपस्थिती॥ १६॥
je paramārthāceṁ mūḻa | nāṁtarī sadvidyācī kevaḻa |
nivāṁta nirmaḻa niścaḻa | svarūpasthitī || 16||

जे योगियांचे ध्यानीं। जे साधकांचे चिंतनीं।
जे सिद्धांचे अंतःकर्णीं। समाधिरूपें॥ १७॥
je yogiyāṁce dhyānīṁ | je sādhakāṁce ciṁtanīṁ |
je siddhāṁce aṁtaḥkarṇīṁ | samādhirūpeṁ || 17||

जे निर्गुणाची वोळखण। जे अनुभवाची खूण।
जे व्यापकपणें संपूर्ण। सर्वांघटीं॥ १८॥
je nirguṇācī voḻakhaṇa | je anubhavācī khūṇa |
je vyāpakapaṇeṁ saṁpūrṇa | sarvāṁghaṭīṁ || 18||

शास्त्रें पुराणें वेद श्रुति। अखंड जयेचें स्तवन करिती।
नाना रूपीं जयेसी स्तविती। प्राणीमात्र॥ १९॥
śāstreṁ purāṇeṁ veda śruti | akhaṁḍa jayeceṁ stavana karitī |
nānā rūpīṁ jayesī stavitī | prāṇīmātra || 19||

जे वेदशास्त्रांची महिमा। जे निरोपमाची उपमा।
जयेकरितां परमात्मा। ऐसें बोलिजे॥ २०॥
je vedaśāstrāṁcī mahimā | je niropamācī upamā |
jayekaritāṁ paramātmā | aiseṁ bolije || 20||

नाना विद्या कळा सिद्धी। नाना निश्चयाची बुद्धी।
जे सूक्ष्म वस्तूची शुद्धी। ज्ञेप्तीमात्र॥ २१॥
nānā vidyā kaḻā siddhī | nānā niścayācī buddhī |
je sūkṣma vastūcī śuddhī | jñeptīmātra || 21||

जे हरिभक्तांची निजभक्ती। अंतरनिष्ठांची अंतरस्तिथी।
जे जीवन्मुक्तांची मुक्ती। सायोज्यता ते॥ २२॥
je haribhaktāṁcī nijabhaktī | aṁtaraniṣṭhāṁcī aṁtarastithī |
je jīvanmuktāṁcī muktī | sāyojyatā te || 22||

जे अनंत माया वैष्णवी। न कळे नाटक लाघवी।
जे थोराथोरासी गोवी। जाणपणें॥ २३॥
je anaṁta māyā vaiṣṇavī | na kaḻe nāṭaka lāghavī |
je thorāthorāsī govī | jāṇapaṇeṁ || 23||

जें जें दृष्टीनें देखिलें। जें जें शब्दें वोळखिलें।
जें जें मनास भासलें। तितुकें रूप जयेचें॥ २४॥
jeṁ jeṁ dṛṣṭīneṁ dekhileṁ | jeṁ jeṁ śabdeṁ voḻakhileṁ |
jeṁ jeṁ manāsa bhāsaleṁ | titukeṁ rūpa jayeceṁ || 24||

स्तवन भजन भक्ति भाव। मायेंवाचून नाहीं ठाव।
या वचनाचा अभिप्राव। अनुभवी जाणती॥ २५॥
stavana bhajana bhakti bhāva | māyeṁvācūna nāhīṁ ṭhāva |
yā vacanācā abhiprāva | anubhavī jāṇatī || 25||

म्हणौनी थोराहुनि थोर। जे ईश्वराचा ईश्वर।
तयेसी माझा नमस्कार। तदांशेंचि आतां॥ २६॥
mhaṇaunī thorāhuni thora | je īśvarācā īśvara |
tayesī mājhā namaskāra | tadāṁśeṁci ātāṁ || 26||

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे शारदास्तवननाम
समास तिसरा॥ ३॥ १.३
iti śrīdāsabodhe guruśiṣyasaṁvāde śāradāstavananāma
samāsa tisarā || 3|| 1.3

समास चवथा : सद्‍गुरुस्तवन
samāsa cavathā : sadgurustavana

॥ श्रीराम॥
|| śrīrāma ||

आतां सद्‍गुरु वर्णवेना। जेथें माया स्पर्शों सकेना।
तें स्वरूप मज अज्ञाना। काये कळे॥ १॥
ātāṁ sadguru varṇavenā | jetheṁ māyā sparśoṁ sakenā |
teṁ svarūpa maja ajñānā | kāye kaḻe || 1||

न कळे न कळे नेति नेति। ऐसें बोलतसे श्रुती।
तेथें मज मूर्खाची मती। पवाडेल कोठें॥ २॥
na kaḻe na kaḻe neti neti | aiseṁ bolatase śrutī |
tetheṁ maja mūrkhācī matī | pavāḍela koṭheṁ || 2||

मज न कळे हा विचारु। दुऱ्हूनि माझा नमस्कारु।
गुरुदेवा पैलपारु। पाववीं मज॥ ३॥
maja na kaḻe hā vicāru | duhūni mājhā namaskāru |
gurudevā pailapāru | pāvavīṁ maja || 3||

होती स्तवनाची दुराशा। तुटला मायेचा भर्वसा।
आतां असाल तैसे असा। सद्‍गुरु स्वामी॥ ४॥
hotī stavanācī durāśā | tuṭalā māyecā bharvasā |
ātāṁ asāla taise asā | sadguru svāmī || 4||

मायेच्या बळें करीन स्तवन। ऐसें वांछित होतें मन।
माया जाली लज्यायमान। काय करूं॥ ५॥
māyecyā baḻeṁ karīna stavana | aiseṁ vāṁchita hoteṁ mana |
māyā jālī lajyāyamāna | kāya karūṁ || 5||

नातुडे मुख्य परमात्मा। म्हणौनी करावी लागे प्रतिमा।
तैसा मायायोगें महिमा। वर्णीन सद्‍गुरूचा॥ ६॥
nātuḍe mukhya paramātmā | mhaṇaunī karāvī lāge pratimā |
taisā māyāyogeṁ mahimā | varṇīna sadgurūcā || 6||

आपल्या भावासारिखा मनीं। देव आठवावा ध्यानीं।
तैसा सद्‍गुरु हा स्तवनीं। स्तऊं आतां॥ ७॥
āpalyā bhāvāsārikhā manīṁ | deva āṭhavāvā dhyānīṁ |
taisā sadguru hā stavanīṁ | staūṁ ātāṁ || 7||

जय जया जि सद्‍गुरुराजा। विश्वंभरा बिश्वबीजा।
परमपुरुषा मोक्षध्वजा। दीनबंधु॥ ८॥
jaya jayā ji sadgururājā | viśvaṁbharā biśvabījā |
paramapuruṣā mokṣadhvajā | dīnabaṁdhu || 8||

तुझीयेन अभयंकरें। अनावर माया हे वोसरे।
जैसें सूर्यप्रकाशें अंधारें। पळोन जाये॥ ९॥
tujhīyena abhayaṁkareṁ | anāvara māyā he vosare |
jaiseṁ sūryaprakāśeṁ aṁdhāreṁ | paḻona jāye || 9||

आदित्यें अंधकार निवारे। परंतु मागुतें ब्रह्मांड भरे।
नीसी जालियां नंतरें। पुन्हां काळोखें॥ १०॥
ādityeṁ aṁdhakāra nivāre | paraṁtu māguteṁ brahmāṁḍa bhare |
nīsī jāliyāṁ naṁtareṁ | punhāṁ kāḻokheṁ || 10||

तैसा नव्हे स्वामीराव। करी जन्ममृत्य वाव।
समूळ अज्ञानाचा ठाव। पुसून टाकी॥ ११॥
taisā navhe svāmīrāva | karī janmamṛtya vāva |
samūḻa ajñānācā ṭhāva | pusūna ṭākī || 11||

सुवर्णाचें लोहो कांहीं। सर्वथा होणार नाहीं।
तैसा गुरुदास संदेहीं। पडोंचि नेणे सर्वथा॥ १२॥
suvarṇāceṁ loho kāṁhīṁ | sarvathā hoṇāra nāhīṁ |
taisā gurudāsa saṁdehīṁ | paḍoṁci neṇe sarvathā || 12||

कां सरिता गंगेसी मिळाली। मिळणी होतां गंगा जली।
मग जरी वेगळी केली। तरी होणार नाहीं सर्वथा॥ १३॥
kāṁ saritā gaṁgesī miḻālī | miḻaṇī hotāṁ gaṁgā jalī |
maga jarī vegaḻī kelī | tarī hoṇāra nāhīṁ sarvathā || 13||

परी ते सरिता मिळणीमागें। वाहाळ मानिजेत जगें।
तैसा नव्हे शिष्य वेगें। स्वामीच होये॥ १४॥
parī te saritā miḻaṇīmāgeṁ | vāhāḻa mānijeta jageṁ |
taisā navhe śiṣya vegeṁ | svāmīca hoye || 14||

परीस आपणा ऐसें करीना। सुवर्णें लोहो पालटेना।
उपदेश करी बहुत जना। अंकित सद्‍गुरूचा॥ १५॥
parīsa āpaṇā aiseṁ karīnā | suvarṇeṁ loho pālaṭenā |
upadeśa karī bahuta janā | aṁkita sadgurūcā || 15||

शिष्यास गुरुत्व प्राप्त होये। सुवर्णें सुवर्ण करितां न ये।
म्हणौनी उपमा न साहे। सद्‍गुरूसी परिसाची॥ १६॥
śiṣyāsa gurutva prāpta hoye | suvarṇeṁ suvarṇa karitāṁ na ye |
mhaṇaunī upamā na sāhe | sadgurūsī parisācī || 16||

उपमे द्यावा सागर। तरी तो अत्यंतची क्षार।
अथवा म्हणों क्षीरसागर। तरी तो नासेल कल्पांतीं॥ १७॥
upame dyāvā sāgara | tarī to atyaṁtacī kṣāra |
athavā mhaṇoṁ kṣīrasāgara | tarī to nāsela kalpāṁtīṁ || 17||

उपमे द्यावा जरी मेरु। तरी तो जड पाषाण कठोरु।
तैसा नव्हे कीं सद्‍गुरु। कोमळ दिनाचा॥ १८॥
upame dyāvā jarī meru | tarī to jaḍa pāṣāṇa kaṭhoru |
taisā navhe kīṁ sadguru | komaḻa dinācā || 18||

उपमे म्हणों गगन। तरी गगनापरीस तें निर्गुण।
या कारणें दृष्टांत हीण। सद्‍गुरूस गगनाचा॥ १९॥
upame mhaṇoṁ gagana | tarī gaganāparīsa teṁ nirguṇa |
yā kāraṇeṁ dṛṣṭāṁta hīṇa | sadgurūsa gaganācā || 19||

धीरपणें उपमूं जगती। तरी हेहि खचेल कल्पांतीं।
म्हणौन धीरत्वास दृष्टांतीं। हीण वसुंधरा॥ २०॥
dhīrapaṇeṁ upamūṁ jagatī | tarī hehi khacela kalpāṁtīṁ |
mhaṇauna dhīratvāsa dṛṣṭāṁtīṁ | hīṇa vasuṁdharā || 20||

आतां उपमावा गभस्ती। तरी गभस्तीचा प्रकाश किती।
शास्त्रें मर्यादा बोलती। सद्‍गुरु अमर्याद॥ २१॥
ātāṁ upamāvā gabhastī | tarī gabhastīcā prakāśa kitī |
śāstreṁ maryādā bolatī | sadguru amaryāda || 21||

म्हणौनी उपमे उणा दिनकर। सद्‍गुरुज्ञानप्रकाश थोर।
आतां उपमावा फणीवर। तरी तोहि भारवाही॥ २२॥
mhaṇaunī upame uṇā dinakara | sadgurujñānaprakāśa thora |
ātāṁ upamāvā phaṇīvara | tarī tohi bhāravāhī || 22||

आतां उपमे द्यावें जळ। तरी तें काळांतरीं आटेल सकळ।
सद्‍गुरुरूप तें निश्चळ। जाणार नाहीं॥ २३॥
ātāṁ upame dyāveṁ jaḻa | tarī teṁ kāḻāṁtarīṁ āṭela sakaḻa |
sadgururūpa teṁ niścaḻa | jāṇāra nāhīṁ || 23||

सद्‍गुरूसी उपमावें अमृत। तरी अमर धरिती मृत्यपंथ।
सद्‍गुरुकृपा यथार्थ। अमर करी॥ २४॥
sadgurūsī upamāveṁ amṛta | tarī amara dharitī mṛtyapaṁtha |
sadgurukṛpā yathārtha | amara karī || 24||

सद्‍गुरूसी म्हणावें कल्पतरु। तरी हा कल्पनेतीत विचारु।
कल्पवृक्षाचा अंगिकारु। कोण करी॥ २५॥
sadgurūsī mhaṇāveṁ kalpataru | tarī hā kalpanetīta vicāru |
kalpavṛkṣācā aṁgikāru | koṇa karī || 25||

चिंता मात्र नाहीं मनीं। कोण पुसे चिंतामणी।
कामधेनूचीं दुभणीं। निःकामासी न लगती॥ २६॥
ciṁtā mātra nāhīṁ manīṁ | koṇa puse ciṁtāmaṇī |
kāmadhenūcīṁ dubhaṇīṁ | niḥkāmāsī na lagatī || 26||

सद्‍गुरु म्हणों लक्ष्मीवंत। तरी ते लक्ष्मी नाशिवंत।
ज्याचे द्वारीं असे तिष्टत। मोक्षलक्ष्मी॥ २७॥
sadguru mhaṇoṁ lakṣmīvaṁta | tarī te lakṣmī nāśivaṁta |
jyāce dvārīṁ ase tiṣṭata | mokṣalakṣmī || 27||

स्वर्गलोक इंद्र संपती। हे काळांतरीं विटंबती।
सद्‍गुरुकृपेची प्राप्ती। काळांतरीं चळेना॥ २८॥
svargaloka iṁdra saṁpatī | he kāḻāṁtarīṁ viṭaṁbatī |
sadgurukṛpecī prāptī | kāḻāṁtarīṁ caḻenā || 28||

हरीहर ब्रह्मादिक। नाश पावती सकळिक।
सर्वदा अविनाश येक। सद्‍गुरुपद॥ २९॥
harīhara brahmādika | nāśa pāvatī sakaḻika |
sarvadā avināśa yeka | sadgurupada || 29||

तयासी उपमा काय द्यावी। नाशिवंत सृष्टी आघवी।
पंचभूतिक उठाठेवी। न चले तेथें॥ ३०॥
tayāsī upamā kāya dyāvī | nāśivaṁta sṛṣṭī āghavī |
paṁcabhūtika uṭhāṭhevī | na cale tetheṁ || 30||

म्हणौनी सद्‍गुरु वर्णवेना। हे गे हेचि माझी वर्णना।
अंतरस्थितीचिया खुणा। अंतर्निष्ठ जाणती॥ ३१॥
mhaṇaunī sadguru varṇavenā | he ge heci mājhī varṇanā |
aṁtarasthitīciyā khuṇā | aṁtarniṣṭha jāṇatī || 31||

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे सद्‍गुरुस्तवननाम
समास चवथा॥ ४॥ १.४
iti śrīdāsabodhe guruśiṣyasaṁvāde sadgurustavananāma
samāsa cavathā || 4|| 1.4

समास पांचवा : संतस्तवन
samāsa pāṁcavā : saṁtastavana

॥ श्रीराम॥
|| śrīrāma ||

आतां वंदीन सज्जन। जे परमार्थाचें अधिष्ठान।
जयांचेनि गुह्यज्ञान। प्रगटे जनीं॥ १॥
ātāṁ vaṁdīna sajjana | je paramārthāceṁ adhiṣṭhāna |
jayāṁceni guhyajñāna | pragaṭe janīṁ || 1||

जे वस्तु परम दुल्लभ। जयेचा अलभ्य लाभ।
तेंचि होये सुल्लभ। संतसंगेकरूनी॥ २॥
je vastu parama dullabha | jayecā alabhya lābha |
teṁci hoye sullabha | saṁtasaṁgekarūnī || 2||

वस्तु प्रगटचि असे। पाहातां कोणासीच न दिसे।
नाना साधनीं सायासें। न पडे ठाईं॥ ३॥
vastu pragaṭaci ase | pāhātāṁ koṇāsīca na dise |
nānā sādhanīṁ sāyāseṁ | na paḍe ṭhāīṁ || 3||

जेथें परिक्षवंत ठकले। नांतरी डोळसचि अंध जाले।
पाहात असतांचि चुकले। निजवस्तूसी॥ ४॥
jetheṁ parikṣavaṁta ṭhakale | nāṁtarī ḍoḻasaci aṁdha jāle |
pāhāta asatāṁci cukale | nijavastūsī || 4||

हें दीपाचेनि दिसेना। नाना प्रकाशें गवसेना।
नेत्रांजनेंहि वसेना। दृष्टीपुढें॥ ५॥
heṁ dīpāceni disenā | nānā prakāśeṁ gavasenā |
netrāṁjaneṁhi vasenā | dṛṣṭīpuḍheṁ || 5||

सोळां कळी पूर्ण शशी। दाखवू शकेना वस्तूसी।
तीव्र आदित्य कळारासी। तोहि दाखवीना॥ ६॥
soḻāṁ kaḻī pūrṇa śaśī | dākhavū śakenā vastūsī |
tīvra āditya kaḻārāsī | tohi dākhavīnā || 6||

जया सुर्याचेनि प्रकाशें। ऊर्णतंतु तोहि दिसे।
नाना सूक्ष्म पदार्थ भासे। अणुरेणादिक॥ ७॥
jayā suryāceni prakāśeṁ | ūrṇataṁtu tohi dise |
nānā sūkṣma padārtha bhāse | aṇureṇādika || 7||

चिरलें वाळाग्र तेंहि प्रकासी। परी तो दाखवीना वस्तूसी।
तें जयाचेनि साधकांसी। प्राप्त होये॥ ८॥
ciraleṁ vāḻāgra teṁhi prakāsī | parī to dākhavīnā vastūsī |
teṁ jayāceni sādhakāṁsī | prāpta hoye || 8||

जेथें आक्षेप आटले। जेथें प्रेत्न प्रस्तावले।
जेथें तर्क मंदावले। तर्कितां निजवस्तूसी।
वळे विवेकाची वेगडी। पडे शब्दाची बोबडी।
जेथें मनाची तांतडी। कामा नये॥ १०॥
jetheṁ ākṣepa āṭale | jetheṁ pretna prastāvale |
jetheṁ tarka maṁdāvale | tarkitāṁ nijavastūsī |
vaḻe vivekācī vegaḍī | paḍe śabdācī bobaḍī |
jetheṁ manācī tāṁtaḍī | kāmā naye || 10||

जो बोलकेपणें विशेष। सहस्र मुखांचा जो शेष।
तोहि सिणला निःशेष। वस्तु न संगवे॥ ११॥
jo bolakepaṇeṁ viśeṣa | sahasra mukhāṁcā jo śeṣa |
tohi siṇalā niḥśeṣa | vastu na saṁgave || 11||

वेदे प्रकाशिलें सर्वही। वेदविरहित कांहीं नाहीं।
तो वेद कोणासही। दाखवूं सकेना॥ १२॥
vede prakāśileṁ sarvahī | vedavirahita kāṁhīṁ nāhīṁ |
to veda koṇāsahī | dākhavūṁ sakenā || 12||

तेचि वस्तु संतसंगें। स्वानुभवें कळों लागे।
त्याचा महिमा वचनीं सांगे। ऐसा कवणु॥ १३॥
teci vastu saṁtasaṁgeṁ | svānubhaveṁ kaḻoṁ lāge |
tyācā mahimā vacanīṁ sāṁge | aisā kavaṇu || 13||

विचित्र कळा ये मायेची। परी वोळखी न संगवे वस्तूची।
मायातीता अनंताची। संत सोये सांगती॥ १४॥
vicitra kaḻā ye māyecī | parī voḻakhī na saṁgave vastūcī |
māyātītā anaṁtācī | saṁta soye sāṁgatī || 14||

वस्तूसी वर्णिलें नवचे। तेंचि स्वरूप संतांचें।
या कारणे वचनाचें। कार्य नाही॥ १५॥
vastūsī varṇileṁ navace | teṁci svarūpa saṁtāṁceṁ |
yā kāraṇe vacanāceṁ | kārya nāhī || 15||

संत आनंदाचें स्थळ। संत सुखचि केवळ।
नाना संतोषाचें मूळ। ते हे संत॥ १६॥
saṁta ānaṁdāceṁ sthaḻa | saṁta sukhaci kevaḻa |
nānā saṁtoṣāceṁ mūḻa | te he saṁta || 16||

संत विश्रांतीची विश्रांती। संत तृप्तीची निजतृप्ती।
नांतरी भक्तीची फळश्रुती। ते हे संत॥ १७॥
saṁta viśrāṁtīcī viśrāṁtī | saṁta tṛptīcī nijatṛptī |
nāṁtarī bhaktīcī phaḻaśrutī | te he saṁta || 17||

संत धर्माचें धर्मक्षेत्र। संत स्वरूपाचें सत्पात्र।
नांतरी पुण्याची पवित्र। पुण्यभूमी॥ १८॥
saṁta dharmāceṁ dharmakṣetra | saṁta svarūpāceṁ satpātra |
nāṁtarī puṇyācī pavitra | puṇyabhūmī || 18||

संत समाधीचें मंदिर। संत विवेकाचें भांडार।
नांतरी बोलिजे माहेर। सायोज्यमुक्तीचें॥ १९॥
saṁta samādhīceṁ maṁdira | saṁta vivekāceṁ bhāṁḍāra |
nāṁtarī bolije māhera | sāyojyamuktīceṁ || 19||

संत सत्याचा निश्चयो। संत सार्थकाचा जयो।
संतप्राप्तीचा समयो। सिद्धरूप॥ २०॥
saṁta satyācā niścayo | saṁta sārthakācā jayo |
saṁtaprāptīcā samayo | siddharūpa || 20||

मोक्षश्रिया आळंकृत। ऐसे हे संत श्रीमंत।
जीव दरिद्री असंख्यात। नृपती केले॥ २१॥
mokṣaśriyā āḻaṁkṛta | aise he saṁta śrīmaṁta |
jīva daridrī asaṁkhyāta | nṛpatī kele || 21||

जे समर्थपणें उदार। जे कां अत्यंत दानशूर।
तयांचेनि हा ज्ञानविचार। दिधला न वचे॥ २२॥
je samarthapaṇeṁ udāra | je kāṁ atyaṁta dānaśūra |
tayāṁceni hā jñānavicāra | didhalā na vace || 22||

माहांराजे चक्रवर्ती। जाले आहेत पुढें होती।
परंतु कोणी सायोज्यमुक्ती। देणार नाहीं॥ २३॥
māhāṁrāje cakravartī | jāle āheta puḍheṁ hotī |
paraṁtu koṇī sāyojyamuktī | deṇāra nāhīṁ || 23||

जें त्रैलोकीं नाहीं दान। तें करिती संतसज्जन।
तयां संतांचें महिमान। काय म्हणौनी वर्णावें॥ २४॥
jeṁ trailokīṁ nāhīṁ dāna | teṁ karitī saṁtasajjana |
tayāṁ saṁtāṁceṁ mahimāna | kāya mhaṇaunī varṇāveṁ || 24||

जें त्रैलोक्याहून वेगळें। जें वेदश्रुतीसी नाकळे।
तेंचि जयांचेनि वोळे। परब्रह्म अंतरीं॥ २५॥
jeṁ trailokyāhūna vegaḻeṁ | jeṁ vedaśrutīsī nākaḻe |
teṁci jayāṁceni voḻe | parabrahma aṁtarīṁ || 25||

ऐसी संतांची महिमा। बोलिजे तितुकी उणी उपमा।
जयांचेनि मुख्य परमात्मा। प्रगट होये॥ २६॥
aisī saṁtāṁcī mahimā | bolije titukī uṇī upamā |
jayāṁceni mukhya paramātmā | pragaṭa hoye || 26||

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे संतस्तवननाम
समास पांचवा॥ ५॥ १.५
iti śrīdāsabodhe guruśiṣyasaṁvāde saṁtastavananāma
samāsa pāṁcavā || 5|| 1.5

समास सहावा : श्रोतेजनस्तवन
samāsa sahāvā : śrotejanastavana

॥ श्रीराम॥
|| śrīrāma ||

आतां वंदूं श्रोते जन। भक्त ज्ञानी संत सज्जन।
विरक्त योगी गुणसंपन्न। सत्यवादी॥ १॥
ātāṁ vaṁdūṁ śrote jana | bhakta jñānī saṁta sajjana |
virakta yogī guṇasaṁpanna | satyavādī || 1||

येक सत्वाचे सागर। येक बुद्धीचे आगर।
येक श्रोते वैरागर। नाना शब्दरत्नांचे॥ २॥
yeka satvāce sāgara | yeka buddhīce āgara |
yeka śrote vairāgara | nānā śabdaratnāṁce || 2||

जे नाना अर्थांबृताचे भोक्ते। जे प्रसंगीं वक्तयाचे वक्ते।
नाना संशयातें छेदिते। निश्चै पुरुष॥ ३॥
je nānā arthāṁbṛtāce bhokte | je prasaṁgīṁ vaktayāce vakte |
nānā saṁśayāteṁ chedite | niścai puruṣa || 3||

ज्यांची धारणा अपार। जे ईश्वराचे अवतार।
नांतरी प्रत्यक्ष सुरवर। बैसले जैसे॥ ४॥
jyāṁcī dhāraṇā apāra | je īśvarāce avatāra |
nāṁtarī pratyakṣa suravara | baisale jaise || 4||

किं हे ऋषेश्वरांची मंडळी। शांतस्वरूप सत्वागळी।
जयांचेनि सभामंडळीं। परम शोभा॥ ५॥
kiṁ he ṛṣeśvarāṁcī maṁḍaḻī | śāṁtasvarūpa satvāgaḻī |
jayāṁceni sabhāmaṁḍaḻīṁ | parama śobhā || 5||

हृदईं वेदगर्भ विलसे। मुखीं सरस्वती विळासे।
साहित्य बोलतां जैसे। भासती देवगुरु॥ ६॥
hṛdaīṁ vedagarbha vilase | mukhīṁ sarasvatī viḻāse |
sāhitya bolatāṁ jaise | bhāsatī devaguru || 6||

जे पवित्रपणें वैश्वानर। जे स्फूर्तिकिरणाचे दिनकर।
ज्ञातेपणें दृष्टीसमोरे। ब्रह्मांड न ये॥ ७॥
je pavitrapaṇeṁ vaiśvānara | je sphūrtikiraṇāce dinakara |
jñātepaṇeṁ dṛṣṭīsamore | brahmāṁḍa na ye || 7||

जे अखंड सावधान। जयांस त्रिकाळाचें ज्ञान।
सर्वकाळ निराभिमान। आत्मज्ञानी॥ ८॥
je akhaṁḍa sāvadhāna | jayāṁsa trikāḻāceṁ jñāna |
sarvakāḻa nirābhimāna | ātmajñānī || 8||

ज्यांचे दृष्टीखालून गेलें। ऐंसें कांहींच
नाहीं उरलें।
पदार्थमात्रांसी लक्षिलें। मनें जयांच्या॥ ९॥
jyāṁce dṛṣṭīkhālūna geleṁ | aiṁseṁ kāṁhīṁca
nāhīṁ uraleṁ |
padārthamātrāṁsī lakṣileṁ | maneṁ jayāṁcyā || 9||

जें जें कांहीं आठवावें। तें तें तयांस पूर्वीच ठावें।
तेथें काये अनुवादावें। ज्ञातेपणेंकरूनी॥ १०॥
jeṁ jeṁ kāṁhīṁ āṭhavāveṁ | teṁ teṁ tayāṁsa pūrvīca ṭhāveṁ |
tetheṁ kāye anuvādāveṁ | jñātepaṇeṁkarūnī || 10||

परंतु हे गुणग्राहिक। म्हणौन बोलतों निःशंक।
भाग्यपुरुष काये येक। सेवीत नाहीं॥ ११॥
paraṁtu he guṇagrāhika | mhaṇauna bolatoṁ niḥśaṁka |
bhāgyapuruṣa kāye yeka | sevīta nāhīṁ || 11||

सदा सेविती दिव्यान्नें। पालटाकारणें आवेट अन्नें।
तैसींच माझीं वचनें। पराकृतें॥ १२॥
sadā sevitī divyānneṁ | pālaṭākāraṇeṁ āveṭa anneṁ |
taisīṁca mājhīṁ vacaneṁ | parākṛteṁ || 12||

आपुले शक्तिनुसार। भावें पुजावा परमेश्वर।
परंतु पुजूं नये हा विचार। कोठेंचि नाहीं॥ १३॥
āpule śaktinusāra | bhāveṁ pujāvā parameśvara |
paraṁtu pujūṁ naye hā vicāra | koṭheṁci nāhīṁ || 13||

तैसा मी येक वाग्‌दुर्बळ। श्रोते परमेश्वरचि केवळ।
यांची पूजा वाचाबरळ। करूं पाहे॥ १४॥
taisā mī yeka vāgdurbaḻa | śrote parameśvaraci kevaḻa |
yāṁcī pūjā vācābaraḻa | karūṁ pāhe || 14||

वित्पत्ती नाहीं कळा नाहीं। चातुर्य नाहीं प्रबंद नाहीं।
भक्ति ज्ञान वैराग्य नाहीं। गौल्यता नाहीं वचनाची॥ १५॥
vitpattī nāhīṁ kaḻā nāhīṁ | cāturya nāhīṁ prabaṁda nāhīṁ |
bhakti jñāna vairāgya nāhīṁ | gaulyatā nāhīṁ vacanācī || 15||

ऐसा माझा वाग्‍विळास। म्हणौन बोलतों सावकाश।
भावाचा भोक्ता जगदीश। म्हणौनियां॥ १६॥
aisā mājhā vāgviḻāsa | mhaṇauna bolatoṁ sāvakāśa |
bhāvācā bhoktā jagadīśa | mhaṇauniyāṁ || 16||

तुम्ही श्रोते जगदीशमूर्ति। तेथें माझी वित्पत्ती किती।
बुद्धिहीण अल्पमती। सलगी करितों॥ १७॥
tumhī śrote jagadīśamūrti | tetheṁ mājhī vitpattī kitī |
buddhihīṇa alpamatī | salagī karitoṁ || 17||

समर्थाचा पुत्र मूर्ख जगीं। परी सामर्थ्य असे त्याचा
आंगीं।
तुम्हां संतांचा सलगी। म्हणौनि करितों॥ १८॥
samarthācā putra mūrkha jagīṁ | parī sāmarthya ase tyācā
āṁgīṁ |
tumhāṁ saṁtāṁcā salagī | mhaṇauni karitoṁ || 18||

व्याघ्र सिंह भयानक। देखोनि भयाचकित लोक।
परी त्यांचीं पिलीं निःशंक। तयांपुढे खेळती॥ १९॥
vyāghra siṁha bhayānaka | dekhoni bhayācakita loka |
parī tyāṁcīṁ pilīṁ niḥśaṁka | tayāṁpuḍhe kheḻatī || 19||

तैसा मी संतांचा अंकित। तुम्हां संतांपासीं बोलत।
तरी माझी चिंता तुमचे चित्त। वाहेलच कीं॥ २०॥
taisā mī saṁtāṁcā aṁkita | tumhāṁ saṁtāṁpāsīṁ bolata |
tarī mājhī ciṁtā tumace citta | vāhelaca kīṁ || 20||

आपलेंची बोले वाउगें। त्याची संपादणी करणें लागे।
परंतु काहीं सांगणें नलगे। न्यून तें पूर्ण करावें॥ २१॥
āpaleṁcī bole vāugeṁ | tyācī saṁpādaṇī karaṇeṁ lāge |
paraṁtu kāhīṁ sāṁgaṇeṁ nalage | nyūna teṁ pūrṇa karāveṁ || 21||

हें तों प्रीतीचें लक्षण। स्वभावेंची करी मन।
तैसे तुम्ही संतसज्जन। मायेबाप विश्वाचे॥ २२॥
heṁ toṁ prītīceṁ lakṣaṇa | svabhāveṁcī karī mana |
taise tumhī saṁtasajjana | māyebāpa viśvāce || 22||

माझा आशय जाणोनी जीवें। आतां उचित तें करावें।
पुढें कथेसि अवधान द्यावें। म्हणे दासानुदास॥ २३॥
mājhā āśaya jāṇonī jīveṁ | ātāṁ ucita teṁ karāveṁ |
puḍheṁ kathesi avadhāna dyāveṁ | mhaṇe dāsānudāsa || 23||

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे श्रोतेस्तवननाम
समास सहावा॥ ६॥ १.६
iti śrīdāsabodhe guruśiṣyasaṁvāde śrotestavananāma
samāsa sahāvā || 6|| 1.6

समास सातवा : कवेश्वरस्तवन
samāsa sātavā : kaveśvarastavana

॥ श्रीराम॥
|| śrīrāma ||

आतां वंदूं कवेश्वर। शब्दसृष्टीचे ईश्वर।
नांतरी हे परमेश्वर। वेदावतारी॥ १॥
ātāṁ vaṁdūṁ kaveśvara | śabdasṛṣṭīce īśvara |
nāṁtarī he parameśvara | vedāvatārī || 1||

कीं हे सरस्वतीचें निजस्थान। कीं हे नाना कळांचें जीवन।
नाना शब्दांचें भुवन। येथार्थ होये॥ २॥
kīṁ he sarasvatīceṁ nijasthāna | kīṁ he nānā kaḻāṁceṁ jīvana |
nānā śabdāṁceṁ bhuvana | yethārtha hoye || 2||

कीं हे पुरुषार्थाचें वैभव। कीं हे जगदीश्वराचें
महत्व।
नाना लाघवें सत्कीर्तीस्तव। निर्माण कवी॥ ३॥
kīṁ he puruṣārthāceṁ vaibhava | kīṁ he jagadīśvarāceṁ
mahatva |
nānā lāghaveṁ satkīrtīstava | nirmāṇa kavī || 3||

कीं हे शब्दरत्नाचे सागर। कीं हे मुक्तांचे मुक्त सरोवर।
नाना बुद्धीचे वैरागर। निर्माण जाले॥ ४॥
kīṁ he śabdaratnāce sāgara | kīṁ he muktāṁce mukta sarovara |
nānā buddhīce vairāgara | nirmāṇa jāle || 4||

अध्यात्मग्रंथांची खाणी। कीं हे बोलिके चिंतामणी।
नाना कामधेनूचीं दुभणीं। वोळलीं श्रोतयांसी॥ ५॥
adhyātmagraṁthāṁcī khāṇī | kīṁ he bolike ciṁtāmaṇī |
nānā kāmadhenūcīṁ dubhaṇīṁ | voḻalīṁ śrotayāṁsī || 5||

कीं हे कल्पनेचे कल्पतरु। कीं हे मोक्षाचे मुख्य पडीभरु।
नाना सायोज्यतेचे विस्तारु। विस्तारले॥ ६॥
kīṁ he kalpanece kalpataru | kīṁ he mokṣāce mukhya paḍībharu |
nānā sāyojyatece vistāru | vistārale || 6||

कीं हा परलोकींचा निजस्वार्थु। कीं हा योगियांचा
गुप्त पंथु।
नाना ज्ञानियांचा परमार्थु। रूपासि आला॥ ७॥
kīṁ hā paralokīṁcā nijasvārthu | kīṁ hā yogiyāṁcā
gupta paṁthu |
nānā jñāniyāṁcā paramārthu | rūpāsi ālā || 7||

कीं हे निरंजनाची खूण। कीं हे निर्गुणाची वोळखण।
मायाविलक्षणाचे लक्षण। ते हे कवी॥ ८॥
kīṁ he niraṁjanācī khūṇa | kīṁ he nirguṇācī voḻakhaṇa |
māyāvilakṣaṇāce lakṣaṇa | te he kavī || 8||

कीं हा श्रुतीचा भावगर्भ। कीं हा परमेश्वराचा
अलभ्य लाभ।
नातरी होये सुल्लभ। निजबोध कविरूपें॥ ९॥
kīṁ hā śrutīcā bhāvagarbha | kīṁ hā parameśvarācā
alabhya lābha |
nātarī hoye sullabha | nijabodha kavirūpeṁ || 9||

कवि मुमुक्षाचें अंजन। कवि साधकांचें साधन।
कवि सिद्धांचें समाधान। निश्चयात्मक॥ १०॥
kavi mumukṣāceṁ aṁjana | kavi sādhakāṁceṁ sādhana |
kavi siddhāṁceṁ samādhāna | niścayātmaka || 10||

कवि स्वधर्माचा आश्रयो। कवि मनाचा मनोजयो।
कवि धार्मिकाचा विनयो। विनयकर्ते॥ ११॥
kavi svadharmācā āśrayo | kavi manācā manojayo |
kavi dhārmikācā vinayo | vinayakarte || 11||

कवि वैराग्याचें संरक्षण। कवि भक्तांचें भूषण।
नाना स्वधर्मरक्षण। ते हे कवी॥ १२॥
kavi vairāgyāceṁ saṁrakṣaṇa | kavi bhaktāṁceṁ bhūṣaṇa |
nānā svadharmarakṣaṇa | te he kavī || 12||

कवि प्रेमळांची प्रेमळ स्थिती। कवि ध्यानस्थांची ध्यानमूर्ति।
कवि उपासकांची वाड कीर्ती। विस्तारली॥ १३॥
kavi premaḻāṁcī premaḻa sthitī | kavi dhyānasthāṁcī dhyānamūrti |
kavi upāsakāṁcī vāḍa kīrtī | vistāralī || 13||

नाना साधनांचे मूळ। कवि नाना प्रेत्नांचें फळ।
नाना कार्यसिद्धि केवळ। कविचेनि प्रसादें॥ १४॥
nānā sādhanāṁce mūḻa | kavi nānā pretnāṁceṁ phaḻa |
nānā kāryasiddhi kevaḻa | kaviceni prasādeṁ || 14||

आधीं कवीचा वाग्विळास। तरी मग श्रवणीं तुंबळे रस।
कविचेनि मतिप्रकाश। कवित्वास होये॥ १५॥
ādhīṁ kavīcā vāgviḻāsa | tarī maga śravaṇīṁ tuṁbaḻe rasa |
kaviceni matiprakāśa | kavitvāsa hoye || 15||

कवि वित्पन्नाची योग्यता। कवि सामर्थ्यवंतांची सत्ता।
कवि विचक्षणाची कुशळता। नाना प्रकारें॥ १६॥
kavi vitpannācī yogyatā | kavi sāmarthyavaṁtāṁcī sattā |
kavi vicakṣaṇācī kuśaḻatā | nānā prakāreṁ || 16||

कवि कवित्वाचा प्रबंध। कवि नाना धाटी मुद्रा छंद।
कवि गद्यपद्यें भेदाभेद। पदत्रासकर्ते॥ १७॥
kavi kavitvācā prabaṁdha | kavi nānā dhāṭī mudrā chaṁda |
kavi gadyapadyeṁ bhedābheda | padatrāsakarte || 17||

कवि सृष्टीचा आळंकार। कवि लक्ष्मीचा शृंघार।
सकळ सिद्धींचा निर्धार। ते हे कवी॥ १८॥
kavi sṛṣṭīcā āḻaṁkāra | kavi lakṣmīcā śṛṁghāra |
sakaḻa siddhīṁcā nirdhāra | te he kavī || 18||

कवि सभेचें मंडण। कवि भाग्याचें भूषण।
नाना सुखाचें संरक्षण। ते हे कवी॥ १९॥
kavi sabheceṁ maṁḍaṇa | kavi bhāgyāceṁ bhūṣaṇa |
nānā sukhāceṁ saṁrakṣaṇa | te he kavī || 19||

कवि देवांचे रूपकर्ते। कवि ऋषीचें महत्ववर्णिते।
नाना शास्त्रांचें सामर्थ्य ते। कवि वाखाणिती॥ २०॥
kavi devāṁce rūpakarte | kavi ṛṣīceṁ mahatvavarṇite |
nānā śāstrāṁceṁ sāmarthya te | kavi vākhāṇitī || 20||

नस्ता कवीचा व्यापार। तरी कैंचा अस्ता जगोद्धार।
म्हणौनि कवि हे आधार। सकळ सृष्टीसी॥ २१॥
nastā kavīcā vyāpāra | tarī kaiṁcā astā jagoddhāra |
mhaṇauni kavi he ādhāra | sakaḻa sṛṣṭīsī || 21||

नाना विद्या ज्ञातृत्व कांहीं। कवेश्वरेंविण तों नाहीं।
कवीपासून सर्वही। सर्वज्ञता॥ २२॥
nānā vidyā jñātṛtva kāṁhīṁ | kaveśvareṁviṇa toṁ nāhīṁ |
kavīpāsūna sarvahī | sarvajñatā || 22||

मागां वाल्मीक व्यासादिक। जाले कवेश्वर अनेक।
तयांपासून विवेक। सकळ जनासी॥ २३॥
māgāṁ vālmīka vyāsādika | jāle kaveśvara aneka |
tayāṁpāsūna viveka | sakaḻa janāsī || 23||

पूर्वीं काव्यें होतीं केलीं। तरीच वित्पत्ती प्राप्त झाली।
तेणे पंडिताआंगीं बाणली। परम योग्यता॥ २४॥
pūrvīṁ kāvyeṁ hotīṁ kelīṁ | tarīca vitpattī prāpta jhālī |
teṇe paṁḍitāāṁgīṁ bāṇalī | parama yogyatā || 24||

ऐसे पूर्वीं थोर थोर। जाले कवेश्वर अपार।
आतां आहेत पुढें होणार। नमन त्यांसी॥ २५॥
aise pūrvīṁ thora thora | jāle kaveśvara apāra |
ātāṁ āheta puḍheṁ hoṇāra | namana tyāṁsī || 25||

नाना चातुर्याच्या मूर्ती। किं हे साक्षात्‌ बृहस्पती।
वेद श्रुती बोलों म्हणती। ज्यांच्या मुखें॥ २६॥
nānā cāturyācyā mūrtī | kiṁ he sākṣāt bṛhaspatī |
veda śrutī boloṁ mhaṇatī | jyāṁcyā mukheṁ || 26||

परोपकाराकारणें। नाना निश्चय अनुवादणें।
सेखीं बोलीले पूर्णपणें। संशयातीत॥ २७॥
paropakārākāraṇeṁ | nānā niścaya anuvādaṇeṁ |
sekhīṁ bolīle pūrṇapaṇeṁ | saṁśayātīta || 27||

कीं हे अमृताचे मेघ वोळले। कीं हे नवरसाचे वोघ लोटले।
नाना सुखाचे उचंबळले। सरोवर हे॥ २८॥
kīṁ he amṛtāce megha voḻale | kīṁ he navarasāce vogha loṭale |
nānā sukhāce ucaṁbaḻale | sarovara he || 28||

कीं हे विवेकनिधीचीं भांडारें। प्रगट जालीं
मनुष्याकारें।
नाना वस्तूचेनि विचारें। कोंदाटले हे॥ २९॥
kīṁ he vivekanidhīcīṁ bhāṁḍāreṁ | pragaṭa jālīṁ
manuṣyākāreṁ |
nānā vastūceni vicāreṁ | koṁdāṭale he || 29||

कीं हे आदिशक्तीचें ठेवणें। नाना पदार्थास आणी उणें।
लाधलें पूर्व संचिताच्या गुणें। विश्वजनासी॥ ३०॥
kīṁ he ādiśaktīceṁ ṭhevaṇeṁ | nānā padārthāsa āṇī uṇeṁ |
lādhaleṁ pūrva saṁcitācyā guṇeṁ | viśvajanāsī || 30||

कीं हे सुखाचीं तारुवें लोटलीं। आक्षै आनंदे उतटलीं।
विश्वजनास उपेगा आलीं। नाना प्रयोगाकारणे॥ ३१॥
kīṁ he sukhācīṁ tāruveṁ loṭalīṁ | ākṣai ānaṁde utaṭalīṁ |
viśvajanāsa upegā ālīṁ | nānā prayogākāraṇe || 31||

कीं हे निरंजनाची संपत्ती। कीं हे विराटाची योगस्थिती।
नांतरी भक्तीची फळश्रुती। फळास आली॥ ३२॥
kīṁ he niraṁjanācī saṁpattī | kīṁ he virāṭācī yogasthitī |
nāṁtarī bhaktīcī phaḻaśrutī | phaḻāsa ālī || 32||

कीं हा ईश्वराचा पवाड। पाहातां गगनाहून वाड।
ब्रह्मांडरचनेहून जाड। कविप्रबंदरचना॥ ३३॥
kīṁ hā īśvarācā pavāḍa | pāhātāṁ gaganāhūna vāḍa |
brahmāṁḍaracanehūna jāḍa | kaviprabaṁdaracanā || 33||

आतां असो हा विचार। जगास आधार कवेश्वर।
तयांसी माझा नमस्कार। साष्टांग भावें॥ ३४॥
ātāṁ aso hā vicāra | jagāsa ādhāra kaveśvara |
tayāṁsī mājhā namaskāra | sāṣṭāṁga bhāveṁ || 34||

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे कवेश्वरस्तवननाम
समास सातवा॥ ७॥ १.७
iti śrīdāsabodhe guruśiṣyasaṁvāde kaveśvarastavananāma
samāsa sātavā || 7|| 1.7

समास आठवा : सभास्तवन
samāsa āṭhavā : sabhāstavana

॥ श्रीराम॥
|| śrīrāma ||

अतां वंदूं सकळ सभा। जये सभेसी मुक्ति सुल्लभा।
जेथें स्वयें जगदीश उभा। तिष्ठतु भरें॥ १॥
atāṁ vaṁdūṁ sakaḻa sabhā | jaye sabhesī mukti sullabhā |
jetheṁ svayeṁ jagadīśa ubhā | tiṣṭhatu bhareṁ || 1||

श्लोक॥ नाहं वसामि वैकुंठे योगिनां हृदये रवौ।
मद्‍भक्ता यत्र गायन्ति तत्र तिष्ठामि नारद॥
śloka || nāhaṁ vasāmi vaikuṁṭhe yogināṁ hṛdaye ravau |
madbhaktā yatra gāyanti tatra tiṣṭhāmi nārada ||

नाहीं वैकुंठीचा ठाईं। नाहीं योगियांचा हृदईं।
माझे भक्त गाती ठाईं ठाईं। तेथें मी तिष्ठतु
नारदा॥ २॥
nāhīṁ vaikuṁṭhīcā ṭhāīṁ | nāhīṁ yogiyāṁcā hṛdaīṁ |
mājhe bhakta gātī ṭhāīṁ ṭhāīṁ | tetheṁ mī tiṣṭhatu
nāradā || 2||

याकारणें सभा श्रेष्ठ। भक्त गाती तें वैकुंठ।
नामघोषें घडघडाट। जयजयकारें गर्जती॥ ३॥
yākāraṇeṁ sabhā śreṣṭha | bhakta gātī teṁ vaikuṁṭha |
nāmaghoṣeṁ ghaḍaghaḍāṭa | jayajayakāreṁ garjatī || 3||

प्रेमळ भक्तांचीं गायनें। भगवत्कथा हरिकीर्तनें।
वेदव्याख्यान पुराणश्रवणें। जेथें निरंतर॥ ४॥
premaḻa bhaktāṁcīṁ gāyaneṁ | bhagavatkathā harikīrtaneṁ |
vedavyākhyāna purāṇaśravaṇeṁ | jetheṁ niraṁtara || 4||

परमेश्वराचे गुणानुवाद। नाना निरूपणाचे संवाद।
अध्यात्मविद्या भेदाभेद। मथन जेथे॥ ५॥
parameśvarāce guṇānuvāda | nānā nirūpaṇāce saṁvāda |
adhyātmavidyā bhedābheda | mathana jethe || 5||

नाना समाधानें तृप्ती। नाना आशंकानिवृत्ती।
चित्तीं बैसे ध्यानमूर्ति। वाग्विळासें॥ ६॥
nānā samādhāneṁ tṛptī | nānā āśaṁkānivṛttī |
cittīṁ baise dhyānamūrti | vāgviḻāseṁ || 6||

भक्त प्रेमळ भाविक। सभ्य सखोल सात्त्विक।
रम्य रसाळ गायक। निष्ठावंत॥ ७॥
bhakta premaḻa bhāvika | sabhya sakhola sāttvika |
ramya rasāḻa gāyaka | niṣṭhāvaṁta || 7||

कर्मसीळ आचारसीळ। दानसीळ धर्मसीळ।
सुचिस्मंत पुण्यसीळ। अंतरशुद्ध कृपाळु॥ ८॥
karmasīḻa ācārasīḻa | dānasīḻa dharmasīḻa |
sucismaṁta puṇyasīḻa | aṁtaraśuddha kṛpāḻu || 8||

योगी वीतरागी उदास। नेमक निग्रह तापस।
विरक्त निस्पृह बहुवस। आरण्यवासी॥ ९॥
yogī vītarāgī udāsa | nemaka nigraha tāpasa |
virakta nispṛha bahuvasa | āraṇyavāsī || 9||

दंडधारी जटाधारी। नाथपंथी मुद्राधारी।
येक बाळब्रह्मचारी। योगेश्वर॥ १०॥
daṁḍadhārī jaṭādhārī | nāthapaṁthī mudrādhārī |
yeka bāḻabrahmacārī | yogeśvara || 10||

पुरश्चरणी आणी तपस्वी। तीर्थवासी आणी मनस्वी।
माहायोगी आणी जनस्वी। जनासारिखे॥ ११॥
puraścaraṇī āṇī tapasvī | tīrthavāsī āṇī manasvī |
māhāyogī āṇī janasvī | janāsārikhe || 11||

सिद्ध साधु आणी साधक। मंत्रयंत्रशोधक।
येकनिष्ठ उपासक। गुणग्राही॥ १२॥
siddha sādhu āṇī sādhaka | maṁtrayaṁtraśodhaka |
yekaniṣṭha upāsaka | guṇagrāhī || 12||

संत सज्जन विद्वज्जन। वेदज्ञ शास्त्रज्ञ माहाजन।
प्रबुद्ध सर्वज्ञ समाधान। विमळकर्ते॥ १३॥
saṁta sajjana vidvajjana | vedajña śāstrajña māhājana |
prabuddha sarvajña samādhāna | vimaḻakarte || 13||

योगी वित्पन्न ऋषेश्वर। धूर्त तार्किक कवेश्वर।
मनोजयाचे मुनेश्वर। आणी दिग्वल्की॥ १४॥
yogī vitpanna ṛṣeśvara | dhūrta tārkika kaveśvara |
manojayāce muneśvara | āṇī digvalkī || 14||

ब्रह्मज्ञानी आत्मज्ञानी। तत्त्वज्ञानी पिंडज्ञानी।
योगाभ्यासी योगज्ञानी। उदासीन॥ १५॥
brahmajñānī ātmajñānī | tattvajñānī piṁḍajñānī |
yogābhyāsī yogajñānī | udāsīna || 15||

पंडित आणी पुराणिक। विद्वांस आणी वैदिक।
भट आणी पाठक। येजुर्वेदी॥ १६॥
paṁḍita āṇī purāṇika | vidvāṁsa āṇī vaidika |
bhaṭa āṇī pāṭhaka | yejurvedī || 16||

माहाभले माहाश्रोत्री। याज्ञिक आणी आग्नहोत्री।
वैद्य आणी पंचाक्षरी। परोपकारकर्ते॥ १७॥
māhābhale māhāśrotrī | yājñika āṇī āgnahotrī |
vaidya āṇī paṁcākṣarī | paropakārakarte || 17||

भूत भविष्य वर्तमान। जयांस त्रिकाळाचें ज्ञान।
बहुश्रुत निराभिमान। निरापेक्षी॥ १८॥
bhūta bhaviṣya vartamāna | jayāṁsa trikāḻāceṁ jñāna |
bahuśruta nirābhimāna | nirāpekṣī || 18||

शांति क्ष्मा दयासीळ। पवित्र आणी सत्वसीळ।
अंतरशुद्ध ज्ञानसीळ। ईश्वरी पुरुष॥ १९॥
śāṁti kṣmā dayāsīḻa | pavitra āṇī satvasīḻa |
aṁtaraśuddha jñānasīḻa | īśvarī puruṣa || 19||

ऐसे जे कां सभानायेक। जेथें नित्यानित्यविवेक।
त्यांचा महिमा अलोलिक। काय म्हणोनि वर्णावा॥ २०॥
aise je kāṁ sabhānāyeka | jetheṁ nityānityaviveka |
tyāṁcā mahimā alolika | kāya mhaṇoni varṇāvā || 20||

जेथें श्रवणाचा उपाये। आणी परमार्थसमुदाये।
तेथें जनासी तरणोपाये। सहजचि होये॥ २१॥
jetheṁ śravaṇācā upāye | āṇī paramārthasamudāye |
tetheṁ janāsī taraṇopāye | sahajaci hoye || 21||

उत्तम गुणाची मंडळी। सत्वधीर सत्वागळी।
नित्य सुखाची नव्हाळी। जेथें वसे॥ २२॥
uttama guṇācī maṁḍaḻī | satvadhīra satvāgaḻī |
nitya sukhācī navhāḻī | jetheṁ vase || 22||

विद्यापात्रें कळापात्रें। विशेष गुणांची सत्पात्रें।
भगवंताचीं प्रीतिपात्रें। मिळालीं जेथें॥ २३॥
vidyāpātreṁ kaḻāpātreṁ | viśeṣa guṇāṁcī satpātreṁ |
bhagavaṁtācīṁ prītipātreṁ | miḻālīṁ jetheṁ || 23||

प्रवृत्ती आणी निवृत्ती। प्रपंची आणी परमार्थी।
गृहस्ताश्रमी वानप्रहस्ती। संन्यासादिक॥ २४॥
pravṛttī āṇī nivṛttī | prapaṁcī āṇī paramārthī |
gṛhastāśramī vānaprahastī | saṁnyāsādika || 24||

वृद्ध तरुण आणी बाळ। पुरुष स्त्रियादिक सकळ।
अखंड ध्याती तमाळनीळ। अंतर्यामीं॥ २५॥
vṛddha taruṇa āṇī bāḻa | puruṣa striyādika sakaḻa |
akhaṁḍa dhyātī tamāḻanīḻa | aṁtaryāmīṁ || 25||

ऐसे परमेश्वराचे जन। त्यांसी माझें अभिवंदन।
जयांचेनि समाधान। अकस्मात बाणें॥ २६॥
aise parameśvarāce jana | tyāṁsī mājheṁ abhivaṁdana |
jayāṁceni samādhāna | akasmāta bāṇeṁ || 26||

ऐंसिये सभेचा गजर। तेथें माझा नमस्कार।
जेथें नित्य निरंतर। कीर्तन भगवंताचें॥ २७॥
aiṁsiye sabhecā gajara | tetheṁ mājhā namaskāra |
jetheṁ nitya niraṁtara | kīrtana bhagavaṁtāceṁ || 27||

जेथें भगवंताच्या मूर्ती। तेथें पाविजे उत्तम गती।
ऐसा निश्चय बहुतां ग्रंथीं। महंत बोलिले॥ २८॥
jetheṁ bhagavaṁtācyā mūrtī | tetheṁ pāvije uttama gatī |
aisā niścaya bahutāṁ graṁthīṁ | mahaṁta bolile || 28||

कल्लौ कीर्तन वरिष्ठ। जेथें होय ते सभा श्रेष्ठ।
कथाश्रवणें नाना नष्ट। संदेह मावळती॥ २९॥
kallau kīrtana variṣṭha | jetheṁ hoya te sabhā śreṣṭha |
kathāśravaṇeṁ nānā naṣṭa | saṁdeha māvaḻatī || 29||

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे सभास्तवननाम
समास आठवा॥ ८॥ १.८
iti śrīdāsabodhe guruśiṣyasaṁvāde sabhāstavananāma
samāsa āṭhavā || 8|| 1.8

समास नववा : परमार्थस्तवन
samāsa navavā : paramārthastavana

॥ श्रीराम॥
|| śrīrāma ||

आतां स्तऊं हा परमार्थ। जो साधकांचा निजस्वार्थ।
नांतरी समर्थामध्ये समर्थ। योग हा॥ १॥
ātāṁ staūṁ hā paramārtha | jo sādhakāṁcā nijasvārtha |
nāṁtarī samarthāmadhye samartha | yoga hā || 1||

आहे तरी परम सुगम। परी जनासी जाला दुर्गम।
कां जयाचें चुकलें वर्म। सत्समागमाकडे॥ २॥
āhe tarī parama sugama | parī janāsī jālā durgama |
kāṁ jayāceṁ cukaleṁ varma | satsamāgamākaḍe || 2||

नाना साधनांचे उधार। हा रोकडा ब्रह्मसाक्षात्कार।
वेदशास्त्रीं जें सार। तें अनुभवास ये॥ ३॥
nānā sādhanāṁce udhāra | hā rokaḍā brahmasākṣātkāra |
vedaśāstrīṁ jeṁ sāra | teṁ anubhavāsa ye || 3||

आहे तरी चहूंकडे। परी अणुमात्र दृष्टी न पडे।
उदास परी येकीकडे। पाहातां दिसेना॥ ४॥
āhe tarī cahūṁkaḍe | parī aṇumātra dṛṣṭī na paḍe |
udāsa parī yekīkaḍe | pāhātāṁ disenā || 4||

आकाशमार्गी गुप्त पंथ। जाणती योगिये समर्थ।
इतरांस हा गुह्यार्थ। सहसा न कळे॥ ५॥
ākāśamārgī gupta paṁtha | jāṇatī yogiye samartha |
itarāṁsa hā guhyārtha | sahasā na kaḻe || 5||

साराचेंहि निजसार। अखंड अक्षै अपार।
नेऊं न सकती तश्कर। कांही केल्या॥ ६॥
sārāceṁhi nijasāra | akhaṁḍa akṣai apāra |
neūṁ na sakatī taśkara | kāṁhī kelyā || 6||

तयास नाहीं राजभये। अथवा नाहीं अग्निभये।
अथवास्वापदभये। बोलोंच नये॥ ७॥
tayāsa nāhīṁ rājabhaye | athavā nāhīṁ agnibhaye |
athavāsvāpadabhaye | boloṁca naye || 7||

परब्रह्म तें हालवेना। अथवा ठावही चुकेना।
काळांतरी चळेना। जेथीचा तेथें॥ ८॥
parabrahma teṁ hālavenā | athavā ṭhāvahī cukenā |
kāḻāṁtarī caḻenā | jethīcā tetheṁ || 8||

ऐसें तें निज ठेवणें। कदापि पालटों नेणे।
अथवा नव्हे आदिक उणें। बहुतां काळें॥ ९॥
aiseṁ teṁ nija ṭhevaṇeṁ | kadāpi pālaṭoṁ neṇe |
athavā navhe ādika uṇeṁ | bahutāṁ kāḻeṁ || 9||

अथवा तें घसवटेना। अथवा अदृश्य होयेना।
नांतरी पाहातां दिसेना। गुरु‍अंजनेविण॥ १०॥
athavā teṁ ghasavaṭenā | athavā adṛśya hoyenā |
nāṁtarī pāhātāṁ disenā | guruaṁjaneviṇa || 10||

मागां योगिये समर्थ। त्यांचाहि निजस्वार्थ।
यासि बोलिजे परमार्थ। परमगुह्य म्हणौनि॥ ११॥
māgāṁ yogiye samartha | tyāṁcāhi nijasvārtha |
yāsi bolije paramārtha | paramaguhya mhaṇauni || 11||

जेंही शोधून पाहिला। त्यासी अर्थ सांपडला।
येरां असोनी अलभ्य जाला। जन्मोजन्मीं॥ १२॥
jeṁhī śodhūna pāhilā | tyāsī artha sāṁpaḍalā |
yerāṁ asonī alabhya jālā | janmojanmīṁ || 12||

अपूर्वता या परमार्थाची। वार्ता नाहीं जन्ममृत्याची।
आणी पदवी सायोज्यतेची। सन्निधचि लाभें॥ १३॥
apūrvatā yā paramārthācī | vārtā nāhīṁ janmamṛtyācī |
āṇī padavī sāyojyatecī | sannidhaci lābheṁ || 13||

माया विवेकें मावळे। सारासारविचार कळे।
परब्रह्म तेंहि निवळे। अंतर्यामीं॥ १४॥
māyā vivekeṁ māvaḻe | sārāsāravicāra kaḻe |
parabrahma teṁhi nivaḻe | aṁtaryāmīṁ || 14||

ब्रह्म भासले उदंड। ब्रह्मीं बुडालें ब्रह्मांड।
पंचभूतांचें थोतांड। तुछ्य वाटे॥ १५॥
brahma bhāsale udaṁḍa | brahmīṁ buḍāleṁ brahmāṁḍa |
paṁcabhūtāṁceṁ thotāṁḍa | tuchya vāṭe || 15||

प्रपंच वाटे लटिका। माया वाटे लापणिका।
शुद्ध आत्मा विवेका-। अंतरीं आला॥ १६॥
prapaṁca vāṭe laṭikā | māyā vāṭe lāpaṇikā |
śuddha ātmā vivekā- | aṁtarīṁ ālā || 16||

ब्रह्मस्थित बाणतां अंतरीं। संदेह गेला ब्रह्मांडाबाहेरीं।
दृश्याची जुनी जर्जरी। कुहिट जाली॥ १७॥
brahmasthita bāṇatāṁ aṁtarīṁ | saṁdeha gelā brahmāṁḍābāherīṁ |
dṛśyācī junī jarjarī | kuhiṭa jālī || 17||

ऐसा हा परमार्थ। जो करी त्याचा निजस्वार्थ।
आतां या समर्थास समर्थ। किती म्हणौनि म्हणावें॥ १८॥
aisā hā paramārtha | jo karī tyācā nijasvārtha |
ātāṁ yā samarthāsa samartha | kitī mhaṇauni mhaṇāveṁ || 18||

या परमार्थाकरितां। ब्रह्मादिकांसि विश्रामता।
योगी पावती तन्मयता। परब्रह्मीं॥ १९॥
yā paramārthākaritāṁ | brahmādikāṁsi viśrāmatā |
yogī pāvatī tanmayatā | parabrahmīṁ || 19||

परमार्थ सकळांस विसांवा। सिद्ध साधु माहानुभावां।
सेखीं सात्विक जड जीवां। सत्संगेंकरूनी॥ २०॥
paramārtha sakaḻāṁsa visāṁvā | siddha sādhu māhānubhāvāṁ |
sekhīṁ sātvika jaḍa jīvāṁ | satsaṁgeṁkarūnī || 20||

परमार्थ जन्माचें सार्थक। परमार्थ संसारीं तारक।
परमार्थ दाखवी परलोक। धार्मिकासी॥ २१॥
paramārtha janmāceṁ sārthaka | paramārtha saṁsārīṁ tāraka |
paramārtha dākhavī paraloka | dhārmikāsī || 21||

परमार्थ तापसांसी थार। परमार्थ साधकांसी आधार।
परमार्थ दाखवी पार। भवसागराचा॥ २२॥
paramārtha tāpasāṁsī thāra | paramārtha sādhakāṁsī ādhāra |
paramārtha dākhavī pāra | bhavasāgarācā || 22||

परमार्थी तो राज्यधारी। परमार्थ नाहीं तो भिकारी।
या परमार्थाची सरी। कोणास द्यावी॥ २३॥
paramārthī to rājyadhārī | paramārtha nāhīṁ to bhikārī |
yā paramārthācī sarī | koṇāsa dyāvī || 23||

अनंत जन्मींचें पुण्य जोडे। तरीच परमार्थ घडे।
मुख्य परमात्मा आतुडे। अनुभवासी॥ २४॥
anaṁta janmīṁceṁ puṇya joḍe | tarīca paramārtha ghaḍe |
mukhya paramātmā ātuḍe | anubhavāsī || 24||

जेणें परमार्थ वोळखिला। तेणें जन्म सार्थक केला।
येर तो पापी जन्मला। कुलक्षयाकारणें॥ २५॥
jeṇeṁ paramārtha voḻakhilā | teṇeṁ janma sārthaka kelā |
yera to pāpī janmalā | kulakṣayākāraṇeṁ || 25||

असो भगवत्प्राप्तीविण। करी संसाराचा सीण।
त्या मूर्खाचें मुखावलोकन। करूंच नये॥ २६॥
aso bhagavatprāptīviṇa | karī saṁsārācā sīṇa |
tyā mūrkhāceṁ mukhāvalokana | karūṁca naye || 26||

भल्यानें परमार्थीं भरावें। शरीर सार्थक करावें।
पूर्वजांस उद्धरावें। हरिभक्ती करूनी॥ २७॥
bhalyāneṁ paramārthīṁ bharāveṁ | śarīra sārthaka karāveṁ |
pūrvajāṁsa uddharāveṁ | haribhaktī karūnī || 27||

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे परमार्थस्तवननाम
समास नववा॥ ९॥ १.९
iti śrīdāsabodhe guruśiṣyasaṁvāde paramārthastavananāma
samāsa navavā || 9|| 1.9

समास दहावा : नरदेहस्तवननिरूपण
samāsa dahāvā : naradehastavananirūpaṇa

॥ श्रीराम॥
|| śrīrāma ||

धन्य धन्य हा नरदेहो। येथील अपूर्वता पाहो।
जो जो कीजे परमार्थलाहो। तो तो पावे सिद्धीतें॥ १॥
dhanya dhanya hā naradeho | yethīla apūrvatā pāho |
jo jo kīje paramārthalāho | to to pāve siddhīteṁ || 1||

या नरदेहाचेनि लागवेगें। येक लागले भक्तिसंगें।
येकीं परम वीतरागें। गिरिकंदरें सेविलीं॥ २॥
yā naradehāceni lāgavegeṁ | yeka lāgale bhaktisaṁgeṁ |
yekīṁ parama vītarāgeṁ | girikaṁdareṁ sevilīṁ || 2||

येक फिरती तिर्थाटणें। येक करिती पुरश्चरणें।
येक अखंड नामस्मरणें। निष्ठावंत राहिले॥ ३॥
yeka phiratī tirthāṭaṇeṁ | yeka karitī puraścaraṇeṁ |
yeka akhaṁḍa nāmasmaraṇeṁ | niṣṭhāvaṁta rāhile || 3||

येक तपें करूं लागले। येक योगाभ्यासी माहाभले।
येक अभ्यासयोगें जाले। वेदशास्त्री वित्पन्न॥ ४॥
yeka tapeṁ karūṁ lāgale | yeka yogābhyāsī māhābhale |
yeka abhyāsayogeṁ jāle | vedaśāstrī vitpanna || 4||

येकीं हटनिग्रह केला। देह अत्यंत पीडिला।
येकीं देह ठाईं पाडिला। भावार्थबळें॥ ५॥
yekīṁ haṭanigraha kelā | deha atyaṁta pīḍilā |
yekīṁ deha ṭhāīṁ pāḍilā | bhāvārthabaḻeṁ || 5||

येक माहानुभाव विख्यात। येक भक्त जाले ख्यात।
येक सिद्ध अकस्मात। गगन वोळगती॥ ६॥
yeka māhānubhāva vikhyāta | yeka bhakta jāle khyāta |
yeka siddha akasmāta | gagana voḻagatī || 6||

येक तेजीं तेजचि जाले। येक जळीं मिळोन गेले।
येक ते दिसतचि अदृश्य जाले। वायोस्वरूपीं॥ ७॥
yeka tejīṁ tejaci jāle | yeka jaḻīṁ miḻona gele |
yeka te disataci adṛśya jāle | vāyosvarūpīṁ || 7||

येक येकचि बहुधा होती। येक देखतचि निघोनि जाती।
येक बैसले असतांची भ्रमती। नाना स्थानीं समुद्रीं॥ ८॥
yeka yekaci bahudhā hotī | yeka dekhataci nighoni jātī |
yeka baisale asatāṁcī bhramatī | nānā sthānīṁ samudrīṁ || 8||

येक भयानकावरी बैसती। एक अचेतनें चालविती।
येक प्रेतें उठविती। तपोबळेंकरूनी॥ ९॥
yeka bhayānakāvarī baisatī | eka acetaneṁ cālavitī |
yeka preteṁ uṭhavitī | tapobaḻeṁkarūnī || 9||

येक तेजें मंद करिती। येक जळें आटविती।
येक वायो निरोधिती। विश्वजनाचा॥ १०॥
yeka tejeṁ maṁda karitī | yeka jaḻeṁ āṭavitī |
yeka vāyo nirodhitī | viśvajanācā || 10||

ऐसे हटनिग्रही कृतबुद्धी। जयांस वोळल्या नाना सिद्धी।
ऐसे सिद्ध लक्षावधी। हो‍ऊन गेले॥ ११॥
aise haṭanigrahī kṛtabuddhī | jayāṁsa voḻalyā nānā siddhī |
aise siddha lakṣāvadhī | hoūna gele || 11||

येक मनोसिद्ध येक वाचासिद्ध। येक अल्पसिद्ध येक सर्वसिद्ध।
ऐसे नाना प्रकारीचे सिद्ध। विख्यात जाले॥ १२॥
yeka manosiddha yeka vācāsiddha | yeka alpasiddha yeka sarvasiddha |
aise nānā prakārīce siddha | vikhyāta jāle || 12||

येक नवविधाभक्तिराजपंथें। गेले तरले परलोकींच्या
निजस्वार्थें।
येक योगी गुप्तपंथें। ब्रह्मभुवना पावले॥ १३॥
yeka navavidhābhaktirājapaṁtheṁ | gele tarale paralokīṁcyā
nijasvārtheṁ |
yeka yogī guptapaṁtheṁ | brahmabhuvanā pāvale || 13||

येक वैकुंठास गेले। येक सत्यलोकीं राहिले।
येक कैळासीं बैसले। शिवरूप हो‍ऊनी॥ १४॥
yeka vaikuṁṭhāsa gele | yeka satyalokīṁ rāhile |
yeka kaiḻāsīṁ baisale | śivarūpa hoūnī || 14||

येक इंद्रलोकीं इंद्र जाले। येक पितृलोकीं मिळाले।
येक ते उडगणी बैसले। येक ते क्षीरसागरी॥ १५॥
yeka iṁdralokīṁ iṁdra jāle | yeka pitṛlokīṁ miḻāle |
yeka te uḍagaṇī baisale | yeka te kṣīrasāgarī || 15||

सलोकता समीपता। स्वरूपता सायोज्यता।
या चत्वार मुक्ती तत्वतां। इच्छा से‍ऊनि राहिले॥ १६॥
salokatā samīpatā | svarūpatā sāyojyatā |
yā catvāra muktī tatvatāṁ | icchā seūni rāhile || 16||

ऐसे सिद्ध साधू संत। स्वहिता प्रवर्तले अनंत।
ऐसा हा नरदेह विख्यात। काय म्हणौन वर्णावा॥ १७॥
aise siddha sādhū saṁta | svahitā pravartale anaṁta |
aisā hā naradeha vikhyāta | kāya mhaṇauna varṇāvā || 17||

या नरदेहाचेनि आधारें। नाना साधनांचेनि द्वारें।
मुख्य सारासारविचारें। बहुत सुटले॥ १८॥
yā naradehāceni ādhāreṁ | nānā sādhanāṁceni dvāreṁ |
mukhya sārāsāravicāreṁ | bahuta suṭale || 18||

या नरदेहाचेनि संमंधें। बहुत पावले उत्तम पदें।
अहंता सांडून स्वानंदे। सुखी जाले॥ १९॥
yā naradehāceni saṁmaṁdheṁ | bahuta pāvale uttama padeṁ |
ahaṁtā sāṁḍūna svānaṁde | sukhī jāle || 19||

नरदेहीं ये‍ऊन सकळ। उधरागती पावले केवळ।
येथें संशयाचें मूळ। खंडोन गेलें॥ २०॥
naradehīṁ yeūna sakaḻa | udharāgatī pāvale kevaḻa |
yetheṁ saṁśayāceṁ mūḻa | khaṁḍona geleṁ || 20||

पशुदेहीं नाहीं गती। ऐसे सर्वत्र बोलती।
म्हणौन नरदेहींच प्राप्ती। परलोकाची॥ २१॥
paśudehīṁ nāhīṁ gatī | aise sarvatra bolatī |
mhaṇauna naradehīṁca prāptī | paralokācī || 21||

संत महंत ऋषी मुनी। सिद्ध साधू समाधानी।
भक्त मुक्त ब्रह्मज्ञानी। विरक्त योगी तपस्वी॥ २२॥
saṁta mahaṁta ṛṣī munī | siddha sādhū samādhānī |
bhakta mukta brahmajñānī | virakta yogī tapasvī || 22||

तत्त्वज्ञानी योगाभ्यासी। ब्रह्मच्यारी दिगंबर संन्यासी।
शडदर्शनी तापसी। नरदेहींच जाले॥ २३॥
tattvajñānī yogābhyāsī | brahmacyārī digaṁbara saṁnyāsī |
śaḍadarśanī tāpasī | naradehīṁca jāle || 23||

म्हणौनी नरदेह श्रेष्ठ। नाना देहांमध्यें वरिष्ठ।
जयाचेनि चुके आरिष्ट। येमयातनेचें॥ २४॥
mhaṇaunī naradeha śreṣṭha | nānā dehāṁmadhyeṁ variṣṭha |
jayāceni cuke āriṣṭa | yemayātaneceṁ || 24||

नरदेह हा स्वाधेन। सहसा नव्हे पराधेन।
परंतु हा परोपकारीं झिजऊन। कीर्तिरूपें उरवावा॥ २५॥
naradeha hā svādhena | sahasā navhe parādhena |
paraṁtu hā paropakārīṁ jhijaūna | kīrtirūpeṁ uravāvā || 25||

अश्व वृषभ गाई म्हैसी। नाना पशु स्त्रिया दासी।
कृपाळूपणें सोडितां त्यांसी। कोणी तरी धरील॥ २६॥
aśva vṛṣabha gāī mhaisī | nānā paśu striyā dāsī |
kṛpāḻūpaṇeṁ soḍitāṁ tyāṁsī | koṇī tarī dharīla || 26||

तैसा नव्हे नरदेहो। इछा जाव अथवा रहो।
परी यास कोणी पाहो। बंधन करूं सकेना॥ २७॥
taisā navhe naradeho | ichā jāva athavā raho |
parī yāsa koṇī pāho | baṁdhana karūṁ sakenā || 27||

नरदेह पांगुळ असता। तरी तो कार्यास न येता।
अथवा थोंटा जरी असता। तरी परोपकारास न ये॥ २८॥
naradeha pāṁguḻa asatā | tarī to kāryāsa na yetā |
athavā thoṁṭā jarī asatā | tarī paropakārāsa na ye || 28||

नरदेह अंध असिला। तरी तो निपटचि वायां गेला।
अथवा बधिर जरी असिला। तरी निरूपण नाहीं॥ २९॥
naradeha aṁdha asilā | tarī to nipaṭaci vāyāṁ gelā |
athavā badhira jarī asilā | tarī nirūpaṇa nāhīṁ || 29||

नरदेह असिला मुका। तरी घेतां न ये आशंका।
अशक्त रोगी नासका। तरी तो निःकारण॥ ३०॥
naradeha asilā mukā | tarī ghetāṁ na ye āśaṁkā |
aśakta rogī nāsakā | tarī to niḥkāraṇa || 30||

नरदेह असिला मूर्ख। अथवा फेंपऱ्या समंधाचें दुःख।
तरी तो जाणावा निरार्थक। निश्चयेंसीं॥ ३१॥
naradeha asilā mūrkha | athavā pheṁpayā samaṁdhāceṁ duḥkha |
tarī to jāṇāvā nirārthaka | niścayeṁsīṁ || 31||

इतकें हें नस्तां वेंग। नरदेह आणी सकळ सांग।
तेणें धरावा परमार्थमार्ग। लागवेगें॥ ३२॥
itakeṁ heṁ nastāṁ veṁga | naradeha āṇī sakaḻa sāṁga |
teṇeṁ dharāvā paramārthamārga | lāgavegeṁ || 32||

सांग नरदेह जोडलें। आणी परमार्थबुद्धि विसर्ले।
तें मूर्ख कैसें भ्रमलें। मायाजाळीं॥ ३३॥
sāṁga naradeha joḍaleṁ | āṇī paramārthabuddhi visarle |
teṁ mūrkha kaiseṁ bhramaleṁ | māyājāḻīṁ || 33||

मृत्तिका खाणोन घर केलें। तें माझें ऐसें दृढ कल्पिलें।
परी तें बहुतांचें हें कळलें। नाहींच तयासी॥ ३४॥
mṛttikā khāṇona ghara keleṁ | teṁ mājheṁ aiseṁ dṛḍha kalpileṁ |
parī teṁ bahutāṁceṁ heṁ kaḻaleṁ | nāhīṁca tayāsī || 34||

मुष्यक म्हणती घर आमुचें। पाली म्हणती घर आमुचें।
मक्षिका म्हणती घर आमुचें। निश्चयेंसीं॥ ३५॥
muṣyaka mhaṇatī ghara āmuceṁ | pālī mhaṇatī ghara āmuceṁ |
makṣikā mhaṇatī ghara āmuceṁ | niścayeṁsīṁ || 35||

कांतण्या म्हणती घर आमुचें। मुंगळे म्हणती घर आमुचें।
मुंग्या म्हणती घर आमुचें। निश्चयेंसीं॥ ३६॥
kāṁtaṇyā mhaṇatī ghara āmuceṁ | muṁgaḻe mhaṇatī ghara āmuceṁ |
muṁgyā mhaṇatī ghara āmuceṁ | niścayeṁsīṁ || 36||

विंचू म्हणती आमुचें घर। सर्प म्हणती आमुचें घर।
झुरळें म्हणती आमुचें घर। निश्चयेंसीं॥ ३७॥
viṁcū mhaṇatī āmuceṁ ghara | sarpa mhaṇatī āmuceṁ ghara |
jhuraḻeṁ mhaṇatī āmuceṁ ghara | niścayeṁsīṁ || 37||

भ्रमर म्हणती आमुचें घर। भिंगोर्या म्हणती आमुचें घर।
आळीका म्हणती आमुचें घर। काष्ठामधें॥ ३८॥
bhramara mhaṇatī āmuceṁ ghara | bhiṁgoryā mhaṇatī āmuceṁ ghara |
āḻīkā mhaṇatī āmuceṁ ghara | kāṣṭhāmadheṁ || 38||

मार्जरें म्हणती आमुचें घर। श्वानें म्हणती आमुचें घर।
मुंगसें म्हणती आमुचें घर। निश्चयेंसीं॥ ३९॥
mārjareṁ mhaṇatī āmuceṁ ghara | śvāneṁ mhaṇatī āmuceṁ ghara |
muṁgaseṁ mhaṇatī āmuceṁ ghara | niścayeṁsīṁ || 39||

पुंगळ म्हणती आमुचें घर। वाळव्या म्हणती आमुचें घर।
पिसुवा म्हणती आमुचें घर। निश्चयेंसीं॥ ४०॥
puṁgaḻa mhaṇatī āmuceṁ ghara | vāḻavyā mhaṇatī āmuceṁ ghara |
pisuvā mhaṇatī āmuceṁ ghara | niścayeṁsīṁ || 40||

ढेकुण म्हणती आमुचें घर। चांचण्या म्हणती आमुचें घर।
घुंगर्डी म्हणती आमुचें घर। निश्चयेंसीं॥ ४१॥
ḍhekuṇa mhaṇatī āmuceṁ ghara | cāṁcaṇyā mhaṇatī āmuceṁ ghara |
ghuṁgarḍī mhaṇatī āmuceṁ ghara | niścayeṁsīṁ || 41||

पिसोळे म्हणती आमुचें घर। गांधेले म्हणती आमुचें घर।
सोट म्हणती आमुचें घर। आणी गोंवी॥ ४२॥
pisoḻe mhaṇatī āmuceṁ ghara | gāṁdhele mhaṇatī āmuceṁ ghara |
soṭa mhaṇatī āmuceṁ ghara | āṇī goṁvī || 42||

बहुत किड्यांचा जोजार। किती सांगावा विस्तार।
समस्त म्हणती आमुचें घर। निश्चयेंसीं॥ ४३॥
bahuta kiḍyāṁcā jojāra | kitī sāṁgāvā vistāra |
samasta mhaṇatī āmuceṁ ghara | niścayeṁsīṁ || 43||

पशु म्हणती आमुचें घर। दासी म्हणती आमुचें घर।
घरीचीं म्हणती आमुचें घर। निश्चयेंसीं॥ ४४॥
paśu mhaṇatī āmuceṁ ghara | dāsī mhaṇatī āmuceṁ ghara |
gharīcīṁ mhaṇatī āmuceṁ ghara | niścayeṁsīṁ || 44||

पाहुणे म्हणती आमुचें घर। मित्र म्हणती आमुचें घर।
ग्रामस्त म्हणती आमुचें घर। निश्चयेंसीं॥ ४५॥
pāhuṇe mhaṇatī āmuceṁ ghara | mitra mhaṇatī āmuceṁ ghara |
grāmasta mhaṇatī āmuceṁ ghara | niścayeṁsīṁ || 45||

तश्कर म्हणती आमुचें घर। राजकी म्हणती आमुचें घर।
आग्न म्हणती आमुचें घर। भस्म करूं॥ ४६॥
taśkara mhaṇatī āmuceṁ ghara | rājakī mhaṇatī āmuceṁ ghara |
āgna mhaṇatī āmuceṁ ghara | bhasma karūṁ || 46||

समस्त म्हणती घर माझें। हें मूर्खहि म्हणे माझें माझें।
सेवट जड जालें वोझें। टाकिला देश॥ ४७॥
samasta mhaṇatī ghara mājheṁ | heṁ mūrkhahi mhaṇe mājheṁ mājheṁ |
sevaṭa jaḍa jāleṁ vojheṁ | ṭākilā deśa || 47||

अवघीं घरें भंगलीं। गांवांची पांढरी पडिली।
मग तें गृहीं राहिलीं। आरण्यस्वापदें॥ ४८॥
avaghīṁ ghareṁ bhaṁgalīṁ | gāṁvāṁcī pāṁḍharī paḍilī |
maga teṁ gṛhīṁ rāhilīṁ | āraṇyasvāpadeṁ || 48||

किडा मुंगी वाळवी मूषक। त्यांचेंच घर हें
निश्चयात्मक।
हें प्राणी बापुडें मूर्ख। निघोन गेलें॥ ४९॥
kiḍā muṁgī vāḻavī mūṣaka | tyāṁceṁca ghara heṁ
niścayātmaka |
heṁ prāṇī bāpuḍeṁ mūrkha | nighona geleṁ || 49||

ऐसी गृहांची स्थिती। मिथ्या आली आत्मप्रचीती।
जन्म दों दिसांची वस्ती। कोठें तरी करावी॥ ५०॥
aisī gṛhāṁcī sthitī | mithyā ālī ātmapracītī |
janma doṁ disāṁcī vastī | koṭheṁ tarī karāvī || 50||

देह म्हणावें आपुलें। तरी हें बहुतांकारणें निर्मिलें।
प्राणीयांच्या माथां घर केलें। वा मस्तकीं भक्षिती॥ ५१॥
deha mhaṇāveṁ āpuleṁ | tarī heṁ bahutāṁkāraṇeṁ nirmileṁ |
prāṇīyāṁcyā māthāṁ ghara keleṁ | vā mastakīṁ bhakṣitī || 51||

रोमेमुळी किडे भक्षिती। खांडुक जाल्यां किडे पडती।
पोटामध्ये जंत होती। प्रत्यक्ष प्राणियांच्या॥ ५२॥
romemuḻī kiḍe bhakṣitī | khāṁḍuka jālyāṁ kiḍe paḍatī |
poṭāmadhye jaṁta hotī | pratyakṣa prāṇiyāṁcyā || 52||

कीड लागे दांतासी। कीड लागे डोळ्यांसी।
कीड लागे कर्णासी। आणी गोमाशा भरती॥ ५३॥
kīḍa lāge dāṁtāsī | kīḍa lāge ḍoḻyāṁsī |
kīḍa lāge karṇāsī | āṇī gomāśā bharatī || 53||

गोचिड अशुद्ध सेविती। चामवा मांसांत घुसती।
पिसोळे चाऊन पळती। अकस्मात॥ ५४॥
gociḍa aśuddha sevitī | cāmavā māṁsāṁta ghusatī |
pisoḻe cāūna paḻatī | akasmāta || 54||

भोंगें गांधेंलें चाविती। गोंबी जळवा अशुद्ध घेती।
विंचू सर्प दंश करिती। कानटें फुर्सीं॥ ५५॥
bhoṁgeṁ gāṁdheṁleṁ cāvitī | goṁbī jaḻavā aśuddha ghetī |
viṁcū sarpa daṁśa karitī | kānaṭeṁ phursīṁ || 55||

जन्मून देह पाळिलें। तें अकस्मात व्याघ्रें नेलें।
कां तें लांडगींच भक्षिलें। बळात्कारें॥ ५६॥
janmūna deha pāḻileṁ | teṁ akasmāta vyāghreṁ neleṁ |
kāṁ teṁ lāṁḍagīṁca bhakṣileṁ | baḻātkāreṁ || 56||

मूषकें मार्जरें दंश करिती। स्वानें अश्वें लोले तोडिती।
रीसें मर्कटें मारिती। कासावीस करूनी॥ ५७॥
mūṣakeṁ mārjareṁ daṁśa karitī | svāneṁ aśveṁ lole toḍitī |
rīseṁ markaṭeṁ māritī | kāsāvīsa karūnī || 57||

उष्टरें डसोन इचलिती। हस्थी चिर्डून टाकिती।
वृषभ टोचून मारिती। अकस्मात॥ ५८॥
uṣṭareṁ ḍasona icalitī | hasthī cirḍūna ṭākitī |
vṛṣabha ṭocūna māritī | akasmāta || 58||

तश्कर तडतडां तोडिती। भूतें झडपोन मारिती।
असो या देहाची स्थिती। ऐसी असे॥ ५९॥
taśkara taḍataḍāṁ toḍitī | bhūteṁ jhaḍapona māritī |
aso yā dehācī sthitī | aisī ase || 59||

ऐसें शरीर बहुतांचें। मूर्ख म्हणे आमुचें।
परंतु खाजें जिवांचें। तापत्रैं बोलिलें॥ ६०॥
aiseṁ śarīra bahutāṁceṁ | mūrkha mhaṇe āmuceṁ |
paraṁtu khājeṁ jivāṁceṁ | tāpatraiṁ bolileṁ || 60||

देह परमार्थीं लाविलें। तरीच याचें सार्थक जालें।
नाहीं तरी हें वेर्थची गेलें। नाना आघातें
मृत्यपंथें॥ ६१॥
deha paramārthīṁ lāvileṁ | tarīca yāceṁ sārthaka jāleṁ |
nāhīṁ tarī heṁ verthacī geleṁ | nānā āghāteṁ
mṛtyapaṁtheṁ || 61||

असो जे प्रपंचिक मूर्ख। ते काये जाणती परमार्थसुख।
त्या मूर्खांचें लक्षण कांहीं येक। पुढे बोलिलें असे॥ ६२॥
aso je prapaṁcika mūrkha | te kāye jāṇatī paramārthasukha |
tyā mūrkhāṁceṁ lakṣaṇa kāṁhīṁ yeka | puḍhe bolileṁ ase || 62||

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे नरदेहस्तवननिरूपणनाम
समास दहावा॥ १०॥ १.१०
iti śrīdāsabodhe guruśiṣyasaṁvāde naradehastavananirūpaṇanāma
samāsa dahāvā || 10|| 1.10

॥ दशक पहिला समाप्त॥
|| daśaka pahilā samāpta ||